Dervishi dhe Vdekja, Mesa Selimovic

Titulli: Dervishi dhe Vdekja
Origjinali: Derviš i Smrt
Gjinia: Roman
Autori: Meša Selimović
Shqipëroi: Ben Andoni
Shtëpia botuese: Papirus
Viti: 2008
Fq. 480
Pesha: 0.581 kg
ISBN: 978-99943-976-3-1

Mbi librin

Në një Kasaba të vogël në Bosnje, në periferi të Perandorisë Osmane, një Dervish mundohet të shkruajë historinë e jetës së tij. Ka dhe pak çaste. Jashtë troku i natës po afrohet bashkë me fundin e jetës së tij. Pena i dridhet, ndërsa ajo që do të shkruajë si dëshmi të jetës, është e madhe.

Ahmed Nuredini, personazhi kryesor i "Dervishit dhe Vdekja", i ka humbur të gjitha. Fillimisht të vëllanë, pastaj veten. Qetësinë. Është futur në rrotullën e frikshme të shtetit dhe tashmë i ka ardhur fundi: Po ulem në gjunjë dhe po dëgjoj.

Në dhomën e qetë, diku tutje murit, nga tavani, nga hapësira e pashquar rreh Kudret-sahati, e në tejnatë tingëllon i pandalur fati. Po kridhem në llahtar, si uji. Të gjallët nuk dinë gjë. Më mësoni, o të vdekur, si mund të vdes pa tmerr, ose të paktën vetëm me pak llahtar. Sepse vdekja është pakuptim ashtu si edhe jeta. Në këtë pezull të pafundmë, Mesha Selimoviq, solli një nga historitë më të bukura, që është shkruar ndonjëherë në letërsinë e Ballkanit.

"Dervishi dhe Vdekja", botuar më 1966, tregoi sfilitjen shpirtërore të vetë autorit dhe ndjesinë e pamasë të fajit ndaj vëllait të tij të vrarë në Goli Otok. Vetëm se ndryshe nga Dervishi, autori mundi që ta përçojë në letërsi ankthin e tij, pasi libri u përkthye në të gjithë gjuhët e Perëndimit dhe më gjerë dhe vazhdon të ekranizohet e të vendoset shpesh në skenën e teatrit. Për autorin, pas vdekjes, u thanë shumë gjëra, por në një pikë ish-bashkëkohësit e tij ishin të bashkuar: Dervishi duhet ta përcillte Selimoviqin tek Nobeli... Këtë rrekej të më shpjegonte gjashtë vjet më parë boshnjakja Merima në Skadarlija, kur më shikonte që po merresha me librin. "Nuk do të mundesh kurrë ta kuptosh si duhet dhe jo më ta përkthesh", më qesëndiste me ndjesinë e pronës mbi autorin. Në fakt, dikush, pa zë, ishte munduar.

Dyzet vjet më parë mësuesi Tajar Hatibi kishte filluar librin, për të mbaruar një variant parësor me poetin Esat Mekuli. Atë ditë, vërtet, mikja ime më kishte shtyrë të bëja të kundërtën, siç ndodh rëndom me qenien njerëzore. Ishte dita e parë e përkthimit të "Dervishit dhe Vdekjes", një ëndërr, që do gjallonte pas takimit me botuesin e "Papirus", pak muaj më vonë.

Komente mbi librin

"Selimović përsosi teknikën e monologut të brendshëm duke thurur një ligjërim të kthjellët që e bën "Dervishin" një poemë të mahnitshme në prozë, në mos një paraqitje letrare të mjeteve qiellore të shprehjes, të cilat duan të arrijnë Sufitë. Puna e tij është qartësisht më e mira për t'i ndihmuar të huajt të kuptojnë identitetin mysliman të Bosnjës në të shkuarën, në të tashmen dhe në të ardhmen."

Stephen Schwarz, The New Criterion

"Romani u flet lexuesve bashkëkohorë me të gjithë forcën e vuajtjeve dhe mundimeve të shekullit të njëzetë dhe ky është mesazhi i tij më i madh."

Dragan Milivojevic, World Literature Today

"Dervishi dhe Vdekja" është një kryevepër, një studim psikologjik imponues dhe një roman magjepsës që i afrohet poezisë me intensitetin e gjuhës së tij. Vështirë të besohet se u deshën 30 vjet për ta parë të përkthyer në anglisht."

Danny Yee, Northwestern University Press

Mbi autorin

Autori boshnjako – serb Mesha Selimoviq (Mehmedalija "Meša" Selimović) (26 Prill 1910 - 11 Korrik 1982) mbetet një nga shkrimtarët më të mëdhenj të Evropës Juglindore. "Unë rrjedh nga një familje myslimane e Bosnjës, ndërsa nga etniteti jam serb. I takoj letërsisë serbe, ndërsa për sa i përket letërsisë boshnjake, së cilës i takoj gjithashtu, atë e konsideroj vetëm si denotim gjeografik të letërsisë, dhe jo njësi të veçuar nga ajo serbo-boshnjake".

Mbasi mbaroi studimet për gjuhën dhe letërsinë serbe në Universitetin e Beogradit më 1930, Selimoviq shkroi në gjuhën serbo-kroate. Dialekti i tij i shkruar ka influencuar sot gjuhën standarde, e cila përdoret në Bosnje. Puna e tij më e njohur "Dervishi dhe Vdekja" (Botuar më 1966) lidhet me Bosnjën e Hercegovinën dhe me kulturën e banorëve myslimanë në një nga pjesët otomane të Bosnjës. U arrestua që në fillim të luftës në vendlindjen e tij në Tuzlla për antifashizëm dhe për dy vjet ishte në burg.

Pas lirimit, u bë një nga emisarët kryesorë të antifashizmit në Tuzlla, ku sot i kanë ngritur një shtatore. Gjatë luftës, vëllai i Meshës u pushkatua pa gjyq, me akuzën për vjedhje nga komunistët. Letra dhe përpjekja e Meshës në mbrojtje të tij dështoi e pafat. Ishte tamam sfilitja shpirtërore dhe ndjesia e fajit ndaj vëllait, ajo që i dha jetë romanit të tij "Dervishi dhe Vdekja", ku personazhi kryesor i veprës, Ahmet Nuredin, i trajtuar disi në formën e "Procesit" të Kafkës, sipas kritikës, rreket më kot të shpëtojë vëllanë, që e kanë vrarë ndërkohë.

Paslufta e gjen në Beograd, por më pas zhvendoset në Sarajevë, ku është profesor në Shkollën e Lartë të Pedagogjisë dhe në Fakultetin e Filologjisë, drejtor artistik i "Bosna Film", shef i seksionit të dramës në Teatrin Kombëtar dhe pastaj kryeredaktor i "Svjetlost". Këtu filloi një konflikt i tij me intelektualët dhe politikanët vendës dhe vitet e fundit i mbylli në Beograd. Ishte që në të gjallë tepër i vlerësuar, por njëkohësisht edhe disi i tërhequr. "Unë nuk zgjedh dot atë që jam. Nuk zgjedh në fakt asgjë, as lindjen, as familjen, as emrin, as qytetin, as popullin, të gjitha më janë imponuar. Akoma më e çuditshme është se çfarë më imponohet kur transformohem për dashurinë. Sepse, vërtet diçka mund të jetë imja, por e gjitha mbetet e çuditshme dhe përshtatja me rrugicën, qytetin, fundin, qiellin që shikoj mbi vete që nga fëmijëria. E gjitha nga llahtari i boshllëkut, nga bota e ngelur pa mua. Unë atë e mbërthej, e imponoj, në rrugicën time është njësoj, në qiell shpresa për mua është njësoj, por nuk dua të di që është njësoj,e i frymoj atij dashurinë, që të ma rikthejë sërish pas", shkruan diku.

"Dervishi dhe Vdekja" e Mesha Selimoviq u përkthye që në të gjallë të tij në të gjitha gjuhët e Perëndimit, në disa gjuhë të Lindjes dhe është ekranizuar disa herë. Në shqip ka ardhur për herë të parë nga Esat Mekuli dhe Tajar Hatibi botuar në vitin 1968 në Prishtinë. Çdo kapitull i romanit të tij hapet me një varg Kuranor.