Arkipelagu spiritus, Zija Cela

Titulli: Arkipelagu spiritus
Origjinali: Arkipelagu spiritus
Gjinia: Roman
Autori: Zija Çela
Shtëpia botuese: Toena
Viti: 2014
Fq. 572
Pesha: 0.601 kg.
ISBN: 978-99943-1-984-8

Fragment nga libri

... Kushedi sa qytete në botë sot janë pa shpirtin vetjak, foli ai. Meqë e nxore nga goja këtë mizori, atëherë na thuaj, disa qytete s'e kanë pasur kurrë, apo e kanë pasur dhe e kanë humbur shpirtin e tyre? E kanë humbur, u gjegj tjetri. Si e humbka shpirtin një qytet?!, u mahnit tjetri. Qyteti është dhe shpirti s'është, si mund të ndodhë kështu?!

Mund të ndodhë, tha Flori Albi i bibliotekës publike, kur qyteti nuk është më ai që ka qenë. Qyteti bastardohet dhe ngaqë s'arrin të përshtatet, shpirti nuk e njeh më trupin e vet. Në këto rrethana s'ka ç'bën tjetër, veçse të arratiset.
"Po Tirana ka shpirt?", u dëgjua një zë.
Askush s'po dinte të përgjigjej, prandaj e përjashtuan këtë pyetje përkohësisht...

Komente mbi librin

"Ka në këtë roman edhe nje velierë. Por, si në veprat e mëparshme, Zija Çela e komandon "anijen" e prozës së vet për ta dërguar larg, përmes një bote sa reale aq imagjinare. Nuk e ka të vështirë, sepse udhëton në ujërat e vetë shkrimtarit.

Dhe vetëm pasi kemi mbërritur në Arkipelag si lexues kureshtarë, shohim befas se udhëtimi ynë paska qenë një iluzion, se gjatë gjithë leximit paskemi qarkuar veten tonë, madje pjesën më të panjohur, që është shpirti i qytetit ku jetojmë. Ç'marrëdhënie ka ai me Shpirtin e Botës, çfarë merr por sidomos sa i jep atij? Përmes një rrëfimi magjik, plot linja jetësore, disa pyetje marrin përgjigje alternative, ndërsa mjaft të tjera mbeten të hapura.

Romani mbaron me një prolog faustian; ajo që është prolog te Fausti, këtu është epilog. Ndryshe çfarë ndodh te Gëte, Fausti i Çelës është i dënuar me epilogun e tragjedisë së vet, pa pasur shpresën e zhvillimit të mëtejshëm të ngjarjeve. Dhe të mendosh se libri që kemi në duar, ndoshta është vetë epilogu i një cikli romanor që, siç është cilësuar nga kritika, e bën sagën shqiptare të Zija Çelës krejt të veçantë, të papërsëritshme dhe universale njëkohësisht."

Rudolf Marku

"Cili është çasti, cili është gjykimi, cila ndjenja, ndjesia, aroma, nuanca, cili është vizllimi, marramendja dhe, në fund, cila është kthjelltësia që përfshin njeriun e shkrimit dhe i thotë se tashmë, në jetën e tij, ka kapërcyer një prag të çmuar e të shtrenjtë, prej të cilit nuk ka më kthim pas?

Misioni i tij që prej këtij çasti është i ri dhe i patjetërsueshëm: të shkruajë dhe ta lexojnë, dhe jeta e tij pulson me këtë ritëm deri në fund... Në këtë kapërcim pragjesh Zija Çela ribëhet për çdo herë shkrimtar, ripohon çastin e vet mistik, ndërsa ne si lexues përjetojmë mistikën tonë të leximit."

Persida Asllani

"Identiteti i prozës moderne shqiptare do të ishte i gjymtuar pa prozën e Zija Çelës, sidomos romanet e tij të mrekullueshme për jetën e vdekjen. Një mënyrë të këtillë të rrëfimit dhe të zhvillimit të situatave mbi parimet e lëvizjeve të brendshme koncentrike, gjithsesi do të mund ta ndërtonte vetëm një mjeshtër i sprovuar i artit të romanit, çfarë është Zija Çela."

Xhemail Mustafa

"Kam një rekomandim këmbëngulës: Lexojeni Çelën, do të ndeshni edhe një Markez te shqiptarët."

Eqrem Basha

"Shkathtësia, me të cilën është ndërtuar ky realitet i figurshëm imagjinar, është e pashembullt në letërsinë tonë, mund të krahasohet me Huxley-n dhe Orwell-in. Roman polivalent, me një shtresim të përgjithshëm metaforik dhe shumë shtresime të tjera, që shkojnë deri te mikrostrukturat.

Sa i përket shkrimit, më vjen ndër mend një shprehje e njohur: fjalitë ngjajnë me gjethet e një pylli, mund të gjenden dy të ngjashme, por kurrë të njëjta. Dhe kjo është arritje e madhe në letërsi. Përgjatë leximit, krahas shijimit të vlerave estetike, ruhet e ndezur kureshtja edhe për lexuesin e zakonshëm.

Mehmet Kraja