Titulli: Hana
Origjinali: Hana
Gjinia: Roman
Autori: Elvira Dones
Shqipëroi: Roland Sejko
Shtëpia botuese: Dudaj
Viti: 2012
Fq. 224
Pesha: 0.301 kg.
ISBN: 978-99943-0-229-1
Fragment nga libri
"E kështu, pra, zoti Doda, ju qenkeni poet." Pyet bashkudhëtari që për nëntë orë rresht të fluturimit me avion ka qenë ulur përbri Hanës.
Radha e udhëtarëve që presin t'i kalojnë kontrollit të pasaportave në aeroportin ndërkombëtar të Washingtonit i shëmbëllen një gjarpri të lodhur.
"Jo tamam ashtu," përpiqet të buzëqeshë ajo.
"Por shkruani poezi, me sa kuptova. E duhet të jenë edhe të bukura, ma merr mendja."
Pika poezisë sime, thotë ajo në heshtje. E zhvendos vështrimin gjetkë. Një grua po jep e merr me buzëkuqin, burri e sheh me një neveri të lehtë duke rrahur me gishta pasaportën. Hana e skedon skenën nën zërin burrë i çdashuruar, grua që e gënjen mendja, armëpushim bashkëshortor në prag të skadimit.
Pika poezisë sime, përsëdyt gojëkyçur me veten. Ç'dreqin shkova e i thashë që shkruaja? Burri vazhdon ta zhbirojë me sy. Kot e ke, mendon e bezdisur, s'ke për ta kuptuar, truri yt prej mendjendrituri s'mbërrin dot deri aty. Hana shtron me dorë kostumin. Xhaketa i rri e madhe, por jo dhe aq.
Burri s'ia kishte ndarë sytë me të njëjtën kureshtje edhe gjatë fluturimit.
"Kjo është kartëvizita ime," i thotë tani. "Po qe se keni nevojë për gjë, ndonjë të dhënë mbi kryeqytetin, ndonjë këshillë. Kur nuk jam duke udhëtuar nëpër botë apo nuk qëndroj në shtëpinë e Gjenevës, më gjeni në Washington. Shkurt, në rast nevoje mos u druani të më kontaktoni, zoti Doda, do t'ju ndihmoja me kënaqësi."
I lë në dorë kartëvizitën dhe i përkushtohet valixhes së vet. Këpucëve. Celularit, që e ndez. Më vjen keq, thotë Hana në heshtje. Lexon emrin në kartëvizitë: Patrick O'Connor. Qenka me origjinë irlandeze. I bëhet qejfi. Perëndi, mendon, me hundë gjendemi ne malokët.
Ndjen që i kruhet gjoksi i majtë. Lëviz trupin me sa mundet duke u rrekur të lehtësohet pa përdorur duart. Gjoksi e bezdis që tash e një vit, qëkur mori green card-in amerikan dhe vendosi të emigrojë.
"Zoti Doda, duhet të bëni përpara," i tërheq vëmendjen Patrick O'Connor, duke i treguar kthinën e ngushtë të kontrollit të pasaportave.
Hana i jep një të shtyrë bagazhit të dorës që e ka vënë përtokë mes këmbëve. Këpucët e murrme duken si dy arushë në letarg.
"Përse keni ardhur në Shtetet e Bashkuara, zonja Doda?" e pyet nëpunësi ndërsa i hap pasaportën. Është tejet vonë për t'u kthyer mbrapsht. Fshati e di që ai është nisur, dhe se ka ikur me pasaportën e rregullt si grua.
Fshati kishte këqyrur, vëmendshëm e zhbirueshëm. Kishte vënë re edhe veshjen e ditës së lamtumirës, por pa shqepur fjalë. Ishin kohë të errëta, njerëzit s'kishin fuqi për të çuar dëm, lavdia e dikurshme qe shëmtuar nga lehjet dhe të pëgërat e qenve të rrugës. Tallash historie, kuisje gangsterësh që e mbanin veten për komitë të ndershëm, perëndime dielli që vononin të zbrisnin nga frika mos i ulte ndenjun mortja.
Patrick O'Connor – tashmë i paduruar, me ritmin e jetës moderne shkruar në ballë – zgjat dorën. "Zoti Doda, ishte kënaqësi që fola me ju. Më vjen keq që nuk keni ende një numër telefoni këtu. Shpresoj që para se të kthehem në Shqipëri ta gjejmë mundësinë të këmbejmë përsëri dy fjalë. Bëhuni i gjallë, e kam vërtet. Atëherë, ju vaftë mbarë."
Hana zgjat dorën e druajtur dhe rrok gjallërinë e bëshme të tjetrit. Që po ndahen, i vjen disi keq. Për nëntë orë aty në qiell ai njeri kish qenë shpëtimi i saj. Një pjesë të kohës O'Connor e pat kaluar duke rrahur tastierën e një kompjuteri të bardhë të mrekullueshëm, me një shenjë molle të kafshuar në kapak, mbrrokull e hatashme, pat menduar Hana. Pastaj ia kishte zënë të fliste me të. Ishte njeri i muhabetit e mbi të gjitha pa dorashka në të folur.
"Dhe më telefononi, eh?" thërret O'Connor duke ikur. "Me siguri që mund t'ju duhem."
Ajo kalon kontrollin e parë të pasaportave dhe psherëtin e çliruar. E drejtojnë për nga zyra ku duhet të kryejë të tjera formalitete. Është një dhomë me mure kartoni, gjysmë e zbrazët. Fjalori i saj i varfër mezi i gjen fjalët për pyetjet e nëpunësit, por burri është i durueshëm dhe Hana i është mirënjohëse për këtë.
"Mirëserdhët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, zonjë," i thonë më së fundi. "Këtu mbaruam punë. Mund të shkoni." Ajo ia beh drejt banjës, dhe hidhet me kokë mbi një nga lavamanët. Fytyra në pasqyrë është eshtake. Hana zhvendos vështrimin dhe ia drejton një burri që po pret të hyjë në njërën prej kthinave. Të tjerë burra, shkujdesur e ngutur, përdorin urinoret. Dera qendrore e banjës hapet e mbyllet nën ritmet e rrëmujshme të hapave të udhëtarëve.
Merr frymë me shpresën që të zbusë panikun. Familja e pret në anën tjetër të derës së daljes. Është kushërira e saj Lila dhe Shtjefni, i shoqi, me Jonidën, vajzën e tyre të cilën Hana e ka parë foshnjë, njerëz të tjerë nga fshati që kanë mërguar vite më parë, krenarë që janë amerikanë, siç i kanë shkruar në letrat e tyre plot gabime drejtshkrimore. Vijnë nga konté të ndryshme të një shteti që quhet Maryland, e nga Virginia, e nga Pennsylvania, dhe madje edhe nga njëfarë Ohio.
Hana ka kaluar orë të tëra para hartës së Shteteve të Bashkuara, por fantazia i është bërë ujem përballë një hapësire kaq joreale. Amerika është e paanë. Hana ka jetuar në një fshat me dyqindetetëdhjetë frymë.
"Dil tani," i thotë vetes thuajse me zë, "e bëhu burrë."
Është çka po pret prej saj gjithë klani. Duan të shohin më në fund çka kanë lënë pas vite të shkuara: një të ri të thinjur nga pesha e detyrës, një të afërm të dashur, sadoqë i çuditshëm. Ardhja e Markut duhet t'i afrojë me malet, me erën e plehut, me krismat e pushkëve, me tradhtinë, me këngët, me plagët, me gomarllëqet, me lulet, me ngashënjimin e monopateve që të ftonin të gremiseshe, me dashurinë.
Ajo i jep një të shkundur mendimeve. Banja e Dulles International Airport është aq e vërtetë dhe e prekshme, ndërsa ajo ndihet tepër e huaj aty brenda. Edhe dëshira e saj për t'u bërë njeri normal, këtu i duket e largët. Duhen një palë koqe prej burri të vërtetë për t'i bërë ballë kësaj pune, mendon. Një palë koqe të mëdha, që ajo nuk i ka. E madje më shumë. E pse koqet? Pse? Përse mua?
"Dil nga kjo banjë," i thotë vetes. "Dil që këtu, pash zotin!"
"Ju nevojitet gjë, zotëri?" pyet një zë nga e majta.
Kthehet. Është një çunak, tek të katërmbëdhjetat, ndoshta më shumë.
"Ndiheni mirë?" këmbëngul me mirësjellje, me një anglishte që asaj i duket më familjare.
Hana kapërdin pështymën, buzëqesh, drejton trupin e mbështetur mbi lavaman.
"Jo, isha humbur në mendime. Faleminderit, mirë jam..."
Çunaku e këqyr, më pak i sigurt se në fillim. Një burrë – duhet të jetë i ati pasi i ngjan sa s'ka ku të vejë më – del nga njëra prej kthinave, i afrohet çunit dhe i mbështet një dorë mbi shpatull.
"Gjithçka në rregull, Hikmet?" e pyet.
Djali nuk ka asgjë prej turku në fytyrë, as prej arabi, është gati biond, ndërsa i ati jo, fytyrën vërtet e ka më të lëmuar, por tiparet i ka të prera e të errëta.
"Ky zotëria nuk ndihet mirë," thotë Hikmeti.
"Mirë jam," ngutet ta sigurojë Hana. "Hikmet? Është emër i bukur. Është turk, apo jo?"
I ati – ndoshta biznesmen, ia këput me mend ajo – s'është dhe aq i shqetësuar për gjendjen shëndetësore të të panjohurit.
"E ju nga e dini?"
"Unë jam nga Shqipëria, prandaj," sqaron Hana.
Për një grimë burri mat, peshon, i lëshon asaj një copë besimi falë fjalës Albania që e njeh mirë, pastaj mëdyshet prapë.
"Arnaut," thotë turqisht.
"Albanian," ia kthen Hana.
"Ne jetojmë në Londër. Vij shpesh në Amerikë për biznes e kësaj here mora dhe Hikmetin me vete."
Ajo nuk di ç'të thotë. Anglishtja e vet e varfër vë në siklet. Djali është gati te dera.
Hana bën me kokë.
"Ju vaftë mbarë."
"Edhe juve."
Atë e bir dalin.
Edhe më kohë kalon para se ajo të mbledhë mendjen për t'u bërë ballë të afërmve. Del nga banja si një i dënuar me vdekje, si një budallë të cilit i ka regëtirë një grimë ftillimi.
Krahë valëviten në erë, dëgjon një zë femëror që ulërin axha Maaark. Syri i kap bishtin kanosës të një qeni rojë mbajtur me rrip nga një burrë në uniformë. Lila, kushërira, i hidhet Hanës përsipër dhe e mbështjell në një vorbull të trazuar.
"Ç'kemi kushërirë?" thotë Hana.
"Po ku ishe? Ku ishe? U trembëm mos të hapën telashe e të kthyen mbrapsht."
"E pse do më kthenin?"
"Ku di unë. Gjithë udhëtarët që vinin nga Zurichu kanë dalë me kohë."
"Ja ku më ke, Lila."
"Falë zotit."
Hana u kthehet të tjerëve.
"Tungjatjeta, bre burrë," përshëndet Shtjefnin, të shoqin e Lilës, duke e përqafuar me sa fuqi ka.
"Axha Mark, jam Jonida, a s'po më njeh?"
"Jonida moj, sa qenke rritur."
Porosisin të gjithë kafe që ua sjellin në ca gota të shpifura plastike. Është kafe e pikëlluar, një lëngëtyrë me shije lluce. Kafe si kjo Hana e ka pirë nja dy herë në Shkodër, mejhanet kursejnë kafen se s'i dihet ç'ndodh: sot edhe mund të furnizohesh matanë kufirit, në Mal të Zi apo në Kosovë, ndërsa nesër çdo gjë mund të ndryshojë. Në Tiranë po, aty gjen gjithçka, por Tirana është larg dhe e pakapshme.
Jonida e zhbiron Hanën me sy. Po pi një lëng portokalli duke gjerbur me zhurmë dhe Lila e qorton.
"Axha Mark, tani po e marr vesh," thotë e vogla pas një grime. "Tani po, që po i bie në të."
"Për çfarë?"
"Që je vërtet tip i çuditshëm."
"Ashtu, ë?" Hana vë buzën në gaz. Lila tund kokën si për të kërkuar ndjesë. Shtjefni ngurtësohet.
"Ashtu, posi," vazhdon mësymjen Jonida. "Rrobat duket sikur i ke marrë borxh. Këtu në Amerikë njerëzit nuk veshin gjëra kaq të çuditshme. Dhe qenke edhe qose."
"Jonida, mbylle gojën," i lutet Lila. "Ç'të gjeti kështu? Të pata thënë të silleshe mirë ndërsa ti..."
"Po e bezdise edhe më axhën, i ktheu thembrat e iku," kërcënon Shtjefni jo dhe aq me bindje.
Jonida zë e qesh, mbledh supet, kokëlartë e kokëfortë. Pali, njëri prej të afërmve, gromësin rëndshëm, Sanijes, së shoqes, i bie celulari.
"S'ka ku shkon," ia nis prapë e vogla, "kot e ke, o babë. Me çfarë parash do kthehet? Bileta kushton një djall e gjysmë."
Qesh prapë. Dy gropëza të mrekullueshme i shendojnë faqet. Është shumë e bukur, ndryshe nga ç'e pat përfytyruar Hana.
"Pa më thuaj, axha Mark, e vërtetë është që nuk ke më para për t'u kthyer?"
"Ëhë."
"E vërtetë është që Shkodra tani ta shpif?"
"E vërtetë edhe kjo."
"E vërtetë që gjysma e njerëzve nga fshati ynë ka ikur jashtë shtetit?"
"E vërtetë, po."
"E vërtetë është që ty s'të mbin mjekra?"
Sanija çohet nga tryeza dhe largohet të mbarojë telefonatën. Lila skuqet, Shtjefni turfullon. Pali strehon sytë te thonjtë që i ka lënë pas dore, Rudina dhe Nikolini janë bërë akull.
"Shumë gjëra ditke për Shqipërinë ti, eh?" bën t'i bishtnojë Hana.
"Interneti. E di ç'është interneti?"
"E kam një farë ideje."
"Po mjekër ama s'ke fare!"
"Jo, mjekër s'kam."
Gratë e depërtojnë Hanën me vështrime. Lila buzëqesh dhe i jep zemër duke murmuritur por pa ia përmendur emrin, edhe pse në telefon e në letrat e ka thirrur gjithmonë e dashur motër Hana. Ajo ndihet e qetë, tani. Të afërmit nuk i japin bezdi, yrti i pritjes po.
"Kam bërë pilaf me mish pule dhe një ëmbëlsirë me çokollatë," i pëshpërit Lila. "Është ëmbëlsirë nga ato që bëjnë këndej," shton me krenari.
Pret lavdërimet e Hanës, e cila llomotit diçka të llojit ah-po-sa-e-zonja-që-je.
"Axha Mark, do të flesh në kuzhinë," i tregon Jonida. "Kështu duhet edhe të durosh babin që zgjohet natën për të pirë cigare e për të ngrënë."
"Shtjefnit s'i merren vesh oraret, herë herë zgjohet në tre a në katër të mëngjesit. Nuk e zë gjumi si gjithë bota, e pastaj çohet e ha e pi cigare. Jemi pak ngushtë në shtëpi, ta thashë edhe në telefon, apo jo? Por ti s'ke pse e vret mendjen."
Si u dukem këtyre unë? Pyet veten Hana duke fikur cigaren. Vëren nënë e bijë, nuk ngjasojnë me shoshoqen. Lila është shëndoshur, por fytyra ia ruan ende hirin e dikurshëm. Ka flokë të praruar, sy therës bojë qielli, e gjatë dhe e bëshme, me dhëmbët çuar dëm si pjesa më e madhe e shqiptarëve. Po të mos kish lindur e varfër e mes maleve, do të ish bërë shumë e bukur. Jonida e ka shikimin të errët e të nxehtë, flokë të gjatë ndarë në mes, qerpikë të dendur, gojë të madhe, hundë të drejtë, ballë të hijshëm. Është grua e sapoçelur, po të mos i kishte mollëzat ende fëminore, të mbushura e të hutuara.
"Mark, vëlla, ikim pra?" pyet Shtjefni. "Me këtë trafik, do na duhet një orë sa të mbërrijmë në shtëpi, e ti do jesh i lodhur nga ndryshimi i orëve. Vajti gjashtë, sa të kthehemi u bë për të ngrënë darkë."
"Ju e dini atë punë."
"Hajt se do shihemi prapë të dielën tjetër për një darkë për së mbari," thotë Pali. "Kjo qe sa për të të thënë bujrum. Tani duhet vërtet të..."
Në kohë të komunizmit Pali kishte qenë mësues i shkollës fillore të fshatit. Ruan ende diçka hundore e urdhëruese në zë. Sanijen dhe Rudinën, gratë e dy kushërinjve, Hana i sheh për herë të parë. Padyshim ato mezi ç'presin ta breshërojnë me pyetje, por jo tani, jo këtu, kur t'i vijë koha.
Hana nuk ia shqit dot sytë Jonidës. E vogla i shkel syrin.
"Axha Mark, je burri më i çuditshëm që kam parë ndonjëherë," i vë vulën duke u çuar më këmbë.
"Jonida!" i bërtet tani Shtjefni. "Deri sa të mbërrijmë në shtëpi ti nuk ke për ta hapur më atë gojë!"
"Po, babë."
"Ky është urdhër, more vesh?"
"E morëm vesh, Shtjefën," e rrumbullakos Lila.
"Më fal, babë."
"Axhës duhet t'i kërkosh të falur, jo mua."
"Më fal, axhë."
Të tjerët kanë ikur. Janë përshëndoshur siç e kanë zakon në anët e tyre, ballin takuar, dorën e majtë mbështetur mbi supin e Hanës, mbetsh me shnet bre burrë shqiptuar me hije të rëndë. Nisen edhe Dibrat, me Hanën me vete në makinë.
Udhëtimi drejt shtëpisë është i ngrehur si një çark pushke. Hana është ulur në ndenjësen e pasme me Jonidën, edhe pse Lila kishte ngulur këmbë ta vinte përbri Shtjefnit. Ky është i zoti në timon, nget shpejt dhe shkathët, një valltar mbi katër rrota mes pesë korsi makinash që anashkalojnë majtas e djathtas. Por është i tendosur Shtjefni, tani më se qëparë.
"Unaza e autostradës është gjithmonë e rënduar," jep muhabet dhe i zgjat Hanës një cigare. Ajo e mer, por nuk e ndez. Lila herë pas here i kthehet dhe i buzëqesh.
Jonida sheh jashtë dritares, një palë kufje futur në veshë e shkëpusin nga bota, ndërsa rrahja e gjurit ku ka mbështetur kënduesin nënvizon banimin e përkohshëm në një tjetër hapësirë.
Perëndimi është madhështor, një e kuqe që zhbëhet në portokalli. Hana kupton vetëm se po udhëtojnë drejt veriperëndimit, kryeqytetin po e lenë pas krahëve. Shenjat rrugore rrëshqasin tëhu si dezertorë të një ushtrie me uniforma bardhegjelbër. Jonida i troket mbi gju e i zgjat një pusullë ku ka shkruar me germa të mëdha. Anglishtja jote është kot fare, axhë. Do të të mësoj të flasësh si amerikanët. Ke për ta parë.
