Titulli: Ditët e fundit të Lev Tolstoit
Gjinia: Kujtime
Autori: Vladimir Certkov
Shqipëroi: Agron Tufa
Shtëpia botuese: Onufri
Viti: 2006
Fq. 68
Pesha: 0.16 kg
ISBN: 978-99927-53-57-9
Fragment nga libri
Frymëmarrja e rëndë, që vazhdonte prej disa orësh, u këmbye befas me një frymëmarrje të dobët. Pas disa çastesh, edhe ajo u këput. Interval i një qetësie të thellë. Kurrfarë sforcimi, kurrfarë përpjekjeje.
Mandej fryma e fundit, e mezidëgjueshme, e thellë – e thellë, e zgjatur... Duke kundruar në krevat lëvozhgën e asaj çka kishte qenë Lev Nikollajeviçi, m'u kujtua një copëz që rastësisht pata rrokur në vigjilje nga regëtimat e fundit të shpirtit të tij. Po rrija ato çaste përanash shtresave të tij. Ai merrte frymë me zor, shtrirë në shpinë.
Befas, si duket, vazhdonte me vete fillin e mendimit që e ngërthente, teksa arsyetonte vetëmevete, shqiptoi me zë të lartë: "Kaq e pata...Dukjet e mia...Boll me dukjet...Ja, pra e gjitha..." Çova nëpër mend idenë e Lev Tolstoit mbi jetën njerëzore, si shfaqje e frymës së Zotit, të përmbyllur përkohësisht në kufijtë e individit që gjakon t'i kapërcejë këta kufij, me qëllim që të shkrihet me shpirtërat e krijesave të tjera dhe me Zotin.
Dhe me një gjallëri të veçantë ndjeva se jeta prej një të kuptuari të tillë është një lumturi e pacënueshme nga asgjë dhe vdekja nuk ekziston. Dhe këtë vetëdije brenda meje nuk mund ta lëkundë asnjë vuajtje personale për humbjen e Lev Nikollajeviçit, si njeri e si mik.
Koment nga Vladimir Nabokov
Konti Lev Nikollajeviç Tolstoi (1828 – 1910), njeri me shpirt të fortë e të patundur, gjithë jetës copëtohej midis natyrës së tij të ndjeshme dhe mbindjeshmërisë së ndërgjegjies. Joshja dhe tundimi i qytetit e shpërngulnin atë shpesh nga udhëza e qetë e fshatit, nëpër të cilën Tolstoi asket digjej të ecte me po atë pasion me të cilin Tolstoi qejfli dëshironte i dalldisur ngushëllimet e epshit. Në rini pati sunduar epshi.
Më vonë, pas martesës (1862), Tolstoi gjeti prehjen shpirtërore në jetën familjare duke iu kushtuar drejtimit të çifligut (ai zotëronte toka pjellore në Vollgë) dhe punës mbi librat e tij më të mirë. Pikërisht në këtë periudhë, në vitet '60 dhe fillimin e viteve '70, ai krijoi kryeveprat e tij: romanin madhështor "Lufta dhe paqja" (1869) dhe romanin e pavdekshëm "Ana Karenina".
Dhe më vonë, në fund të viteve '70, kur i kishte kapërcyer qëkuri të dyzetat, ndërgjegjia triumfoi mbi interesat personale, mirëqenien familjare, karrierën marramendëse letrare, të cilën ai e sakrifikoi për hir të asaj që e quante borxh moral, duke parapëlqyer guximin piktoresk para krijimtarisë së thjeshtë, jetën e ashpër të bazuar në parimet racionale të moralit kristian dhe idesë abstrakte të humanizmit.
Dhe kur në vitin 1910 e kuptoi qartë se duke vazhduar të qëndronte në çifligun e tij, në gjirin e butë familjar, ai vazhdonte gjithaq t'i tradhtonte idealet e rrojtjes së thjeshtë e të pamëkatë, ky plak 80 vjeçar u largua nga shtëpia, u nis të shkonte më këmbë në manastir dhe, pa sosur gjer aty, takoi vdekjen në një han të vogël të një stacioni hekurudhor.
Nuk i duroj dot gërmimet në fakte biografike të shkrimtarëve të mëdhenj, ma shpifin njerëzit që vëzhgojnë si maniakë jetën e tyre përmjet vrimës së çelsit, ma shpif vulgariteti i "interesit të njeriut", ma shpifin fëshfërimat e fundeve dhe kuturisjet nëpër korridoret e kohës. Por ja se ç'dua të them.
Përvujtnia e ligë e Dostojevskit, dehja e tij me keqardhjen për të fyerit e të poshtëruarit, të gjitha këto kanë qenë tekembramja vetëm se emocione, ndërsa ajo laryshi e veçantë e kristianizmit të zymtë, të cilën predikonte Dostojevski, nuk e pengonte atë asfare të çonte një jetë tërësej të largët prej idealeve të tij. Ndërsa Tolstoi, sikundërse edhe përfaqësuesi i tij, Levini, përkundrazi ishte organikisht i paaftë për të imituar ndërgjegjien ndaj vuante egërsisht kur zanafilla kafshërore merrte të përpjetë mbi atë shpirtëroren.
Duke krijuar për veten një religjion të ri, një përzierje të doktrinës budiste mbi Nirvanën dhe Testamentit të Ri (e thënë ndryshe "Jezus minus kishë") dhe duke e ndjekur, ai mbërriti në përfundimin se arti është ateist ngase është i bazuar mbi përfytyrimin, mbi gënjeshtrën, mbi falsifikimin dhe, pa asfarë keqardhje, sakrifikoi dhuntinë e madhërishme të artistit duke u mjaftuar me rolin e filozofit të mërzitshëm, të rëndomtë edhe pse të esëllt.
Pasi kishte nënshtruar majat e artit me romanin "Ana Karenina", ai vendosi papritmas të kufizohej me artikujt moralizues dhe të mos shkruante gjë tjetër veç tyre. Për fat, i cytur nga nevoja e papërmbajtshme krijuese, ai i lëshonte udhë më të rrallë dhuntisë natyrore dhe kështu krijoi edhe disa vepra të mrekullueshme me një didaktikë të përllogaritur e të paturbulluar, ndër të tjera tregimin madhështor "Vdekja e Ivan Iliçit".
Të shumtë janë ata që kanë raporte të përziera ndjenjash ndaj Tolstoit. E pëlqejnë si artist dhe nuk e durojnë si predikues. Por, në të njëjtën kohë, ëshë e pamundur ta ndash Tolstoin artist nga Tolstoi predikues: gjithëpo ai zë i ulët e i prajshëm, po ato shpatulla të forta që bartën me lehtësi dhe barrën e vegimeve të mjegullta dhe peshën e rëndë të ideve.
