Titulli: Sinagoga e ikonathyesve
Origjinali: La sinagoga de los iconoclastas
Gjinia: Tregime
Autori: J. Rodolfo Wilcock
Shqipëroi: Arben Dedja
Shtëpia botuese: Pika pa Sipërfaqe
Viti: 2019
Fq. 201
Pesha: 0.227 kg.
ISBN: 978-9928-185-70-9
Mbi librin
Më 4 prill 1979 shkrimtarit Juan Rodolfo Wilcock, i lindur në Buenos Aries më 17 prill 1919, baba anglez, nënë argjentinase (me origjinë piemonteze), iu dha shtetësia italiane. E kish dorëzuar kërkesën për të marrë shtetësinë e vendit ku jetonte prej 20 vitesh (ai – oriund) dhe ku kish botuar mbi 20 libra, qysh në vitin 1975, derisa më në fund, mbas katër vjetësh – vonesë fiziologjike e burokracisë italiane – përgjigja pozitive, akti i firmosur nga Presidenti i Republikës, erdhi.
E kërkuan adresave që kish lënë: në periferinë e Romës, me shtëpi përdhese, oborre mbuluar nga shkurret dhe mure leskra-leskra e tërë igrasi, në Velletri – vendbanimi i lashtë i volshëve, pastaj në Lubriano, qytezë etruske e baroke me më pak se 1000 banorë ku, për t’i ikur rrumpallës së kryeqytetit, u tha se ish transferuar, në një shtëpi në krah të varrezave, me përballë pamjen mahnitëse të majave të kodrinave prej shtufi, teksa qielli zbret mbi luginën e Kalankeve.
Nuk e gjetën dot. Sepse Juan Rodolfo Wilcock ndërkaq kish një vit i vdekur (16 mars 1978), pikërisht në ditën kur Brigadat e Kuqe patën rrëmbyer Aldo Moron (me Italinë të hutuar, që të mund t’i kushtonte një pikë vëmendjeje këtij shkrimtari të çuditshëm). Kështu, me këtë absurd të vdekjes kur s’duhej dhe të shtetësisë pas të vjelave, mbyllet aventura tokësore e Wilcock-ut.
Kish banuar në periferinë më të varfër të Buenos Ariesit; i ati ishte punëtor, e ëma shtëpiake, ai triling. Vetëm lexonte. Nuk u mjaftua me gjuhët që dinte, mësoi edhe frëngjishten e gjermanishten.
T’i mësonte, për Wilcock-un desh të thosh t’i sundonte (ende adoleshent, përktheu në spanjisht “Ditarët” e Kafka-s, një përvojë që e shenjoi). Desh gjithashtu të thosh, për të, ta lexonte letërsinë vetëm në origjinal. Ka mjekë që nuk kanë shumë besim te mjekësia kur vjen puna për veten e tyre.
Në të njëjtën linjë mendimi, Wilcock-u, vetë një përkthyes nga më virtuozët, nuk lexonte libra po të mos qenë në gjuhën origjinale (kështu, për shembull, gjatë jetës së tij, nuk lexoi kurrë letërsi ruse). Regjistrohet në Fakultetin e Inxhinierisë të Universitetit të Buenos Ariesit: studionte, punonte si punëtor krahu, jepte provimet.
Bëhet rastësisht shkrimtar, kur zhvillon atë ndjenjë dhe besim të të gjithë njerëzve të ndrojtur, por të talentuar, që gjërat mund të përmirësohen, në këtë rast letërsia e kohës (ajo midis dy luftërave botërore): ai dinte ta shkruante më mirë.
Ndaj u ul, pra, të shkruajë një libër (vëllimin me poezi: Libro de Poemas y canciones, 1940); iu desh një muaj, ishte verë, kohë provimesh bashkë e pushimesh. Libri bëri bujë, fitoi Çmimin “Martín Fierro”, vitin pasardhës Çmimin “Qyteti i Buenos Ariesit”, me vlera monetare që e lejuan të heqë dorë nga puna e krahut dhe të diplomohet më shpejt si inxhinier (1943).
Fillon punë në Hekurudhat Shtetërore, por nuk zgjat shumë, një vit e veç kur jep dorëheqjen (1944). Nis të merret gjithnjë e më seriozisht, obsesivisht, me letërsi. Vetëm në vitet ’40 boton edhe pesë libra të tjerë poetikë, merret, sakaq, me gazetari dhe, në disa nga revistat argjentinase më të rëndësishme të kohës (ndonjë e drejton edhe vetë: Verde Memoria 1942-44; Disco 1945-47 etj.), boton kritikë letrare, ese, kritikë arti, drama [më vonë doli që një pjesë e këtyre kritikave ishin mbi libra të rremë, të pabotuar kurrë – pjellë e fantazisë –; apo recensione ekspozitash inekzistente (ku “paraqisnin” punët e tyre piktorë e skulptorë kallpë), bile edhe shumë pjesë teatrale ishin të shpikura dhe regjisorët/aktorët irrealë (shihni kapitullin mbi regjisorin Llorenz Riber, në librin që keni në duar)].
Nëpër redaksitë e revistave letrare njeh dhe zë mik Borges-in, Silvina Ocampo-n, Adolfo Bioy Casares-in. Me çiftin OcampoCasares, më 1951 ndërmerr udhëtimin e tij të parë në Europën e pasluftës: viziton Londrën, Romën, Parisin, Zvicrën ku ka varret e gjyshërve. Tani që erdhi në Europë qëndron aty gjatë (për një vit, 1953-54, në Londër është përkthyes dhe bashkëpunëtor i BBCsë). Kur kthehet në Argjentinë ndjen që erërat kanë ndryshuar, një klimë e acartë diktaturash po e ngërthen Amerikën Latine.
Kështu, në verën e vitit 1955, merr anijen që do ta çojë për fare në Europë. Zgjedh Italinë; vendoset fillimisht në Romë, periferive; si në çdo periferi shtëpia e tij ka qen, mace dhe pleshta.
Aty lidh miqësi me shkrimtarë dhe njerëz të letrave: Alberto Moravia, Ennio Flaiano, Elsa Morante, Luciano Foà, Pier Paolo Pasolini, Roberto Calasso... Miqësitë janë kryesisht të majta, ndërkohë bashkëpunon me faqen kulturore të një gazete të djathtë (“Il Tempo”).
Pasolini e angazhon si aktor në filmin e tij “Ungjilli sipas Mateut” (1964), ku, pavarësisht syve të kaltër dhe hundës së hollë, luan rolin e kryepriftit Kajfa (e si mund të ndodhte ndryshe: ai – aq mendjemprehtë, ironik, me atë buzëqeshje prej kufome); boton fantashkencë; përkthen letërsi latino-amerikane; përkthen (nga anglishtja në italisht) një kondensat të veprës më të papërkthyeshme, “Finnegans Wake”, e ri-rrëfen këtë ëndërr të Joyce-it ai, si irlandezi i famshëm pluriling i dashuruar me Italinë, me fragmentin më të gjatë dhënë gjer sot në italisht(ende “Finnegans Wake” mungon i plotë në Itali); fillon edhe vetë t’i shkruajë drejtpërsëdrejti në italisht veprat e veta, dhe nuk janë pak: romane, poezi, komedi, tregime dhe, sidomos proza, është e vështirë të kategorizohet në gjini të mirëfillta.
Fragmenti, shkolitja e tematikave, luhatja e stilit, mizoria e vështrimit të autorit, gjithnjë tragjik dhe dëfrimtar, një shije e hollë për të ndjellë llahtarën dhe bukurinë e saj të nëndheshme, që askush tjetër nuk i avitet, janë disa nga karakteristikat e kësaj vepre.
Janë 35 rrëfime (titulli i secilit syresh është një emër dhe mbiemër, për ne i padëgjuar), 35 biografi personazhesh të pagjasë, të gjithë ekscentrikë, ndonjëherë makabër, pak groteskë, rrallë të mençur: kryesisht “shkencëtarë” (por jo vetëm të tillë), qëmtuar në 200 vjet histori (nga gjysma e dytë e shekullit XVIII te gjysma e parë e shekullit XX); ca realë, ca kryekëput të shpikur, dhe shënimi i shkurtër që autori vë në fund të librit i ngatërron edhe më keq punët.
