Titulli: Në udhë
Origjinali: On the road
Gjinia: Roman
Autori:Jack Kerouac
Shqipëroi: Zef Shala
Shtëpia botuese: OMSCA – 1
Viti: 2013
Fq. 384
Pesha: 0.401 kg.
ISBN: 978-9928-132-23-9
Ky libër është në gjuhën shqipe
Fragment nga libri
Së bashku rrokulliseshin rrugëve të pandarë, duke shijuar gjithçka që u dilte përpara si në dalldi, siç dinin të bënin atëhere, e që më vonë u kthye në një ritual të zbrazët, të trishtë e pa asnjë shije. Por në ato kohëra ata ngjanin si dy valltarë që i merrnin rrugët shend e verë, ndërsa unë zvarritesha pas, siç kam bërë gjithë jetën, në ndjekje të njerëzve që më trazojnë shpirtin, sepse të vetmit njerëz të vërtetë për mua janë ata, të cilëve u zhuriten trutë prej zjarrit të shenjtë të çmëndurisë.
Të çmendur për jetë, të çmendur për shëlbim, të çmendur të shpallin me të lartë, thekshëm këlthasin fërgëllimën e zemrës, dëshiruar për gjithçka njëherësh, e që kurrë s'i sheh tu hapet goja, ose të belbëzojnë qoftë edhe një fjalë të vetme të rëndomtë, por që kallen, kallen, kallen pa nda, si qirinjtë e verdhë të kishave, e që veç kur ia marrin përpjetë në një shpërthim fishekzjarri prej merimangash mijërangjyrëshe që shpejtojnë të kapin qiellin, e në qendër një shkëndijim i fortë blu që përhapet, e të tjerët poshtë: Auuuu...
Koment nga Fatos Baxhaku
Ndodh shpesh që, më herët të bjerë në krizë fituesi se sa humbësi. Ndodhi kështu me një pjesë të mirë të shoqërisë amerikane menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. SHBA kishte fituar, tashmë ishte padronia e gjysmës së botës e më tepër, por të rinjtë nisën të vrasin mendjen: A është kjo jeta e vërtetë që duhet të shkojmë?
A duhet të fshihemi pas normave morale të përjetëshme apo jeta nuk është gjë tjetër veçse një kërkim i vazhdueshëm në udhëtim (jo më kot "on the road")? A duhet tu besojmë atyre në vetminë e kishave në anë të prarive pa fund, lagjeve gri, lumenjve të heshtur? Ishte diçka që nuk shkonte në predikimet që shumë prej tyre kishin dëgjuar më parë, qofshin këto të priftit, apo më keq akoma të militantit poltik.
Pak nga pak nis të marrë udhë një mënyrë të menduari dhe të jetuari që kërkonte më parë njohjen e jetës me anë të shtimit të përvojave, miqësive, horizonteve të reja, duke qenë krejt të pandikuar nga predikimet e ftohta që mbahen në këmbë vetëm se janë pranuar dikur nga shumica me anë të marrëveshjeve të pashkruara.
Lëvizja artistike, poetike dhe letrare, që më vonë do të quhej "beat generation" apo edhe "rini e djegur", për ta krhasuar me "rini e humbur" të Hemingueit, synonte në radhë të parë refuzimin ndaj normave të imponuara, revolucionarizimin e stilit të të shkruarit. I parë prej tyre miti amerikan, nuk ishte njeriu që vetëm punon dhe pastaj këndon aleluja në kishë, por njeriu që është vazhdimisht në kërkim të thelbit të jetës dhe të përvojave të reja.
Për herë të parë bazat e "beat generation" u shkoqitën nga John Clellon Holmes në një shkrim që ai pat botuar në Neë York Times në 1952, por lëvizja kishte nisur që më herët në gjirin e studentëve të Columbia University. Këta ishin të parët që vunë në dyshim mënyrën e mësimdhënies dhe tezat e profesorëve të tyre, duke krijuar në fillim një lloj konfuzioni që nuk ishte parë më parë në universitetet hijerënda amerikane.
Përfaqësuesi më i njohur i "beat generation" është padyshim Jack Kerouac (1922-1969) me librin e tij "On dhe Road". Lajmi është se vetëm këto ditët e fundit libri ikonë është botuar edhe në shqip nga shtëpia botuese OMSCA-1 me përkthim shumë të mirë nga anglishtja nga Zef Shala.
Kerouac kishte lindur në një qytezë të qetë në Masaçusets nga prindër kanadezë frankofonë. I jati kishte një shtypshkronjë, ndërsa e ëma për disa kohë ishte shtëpiake. Gjithshka dukej krejt në rregull në këtë familje të paqtë të krishterë deri kur vdes i vëllai i Jack në moshën 9-vjeçare. Kjo humbje e papritur dhe asburde do të dalë më pas shumë herë në veprat e Kerouac.
Në të ritë e tij Kerouac falë cilësive të tij shumë të mira në atletikë fitoi një bursë studimi në Universitetin e Kolumbias në Nju Jork. Kush e di se cili do të kishte qenë fati i tij i mëtejshëm nëse nuk do të kishte thyer gjurin, gjë që e bëri të humbase edhe bursën. E mobilizojnë në ushtri, por një komision mjekësh e zbulon menjëherë karakterin e tij të çudishëm lunatik dhe e shpall të paaftë për ushtri.
Atëherë Xheku, njësoj si një nga idhujt e tij Xhek Londoni, punon për disa kohë në marinën tregtare. Pasioni i tij që në fëmijëri ishte të shkruarit. Pikërisht në këtë kohë ai nis të hedhë në copa letrash përvojat e tij të shumta dhe të çuditëshme, njeh njerëz, eksprimenton me drogën, seksin, alkoolin...
Në 1950, pas shumë mundimesh, arrin të botojë romanin e tij të parë, "The Toën and the City". Libri nuk e bëri të famshëm, por e miqësoi menjëherë me grupin njujorkez të "beat generation". Termit "beat" i janë dhënë deri më tani shumë kuptime.
Ndër më të përhapurit është ai që vjen nga përkthimi nga anglishtja "beat=me goditë", porse vetë Kerouac i jepte atij një kuptim tjetër. Atë një një gjendjeje kur individi është disi pezull mes përjetimeve që i burojnë nga brenda të pandikuara prej askujt tjetër, një lloj lisharësi i përhumbur, një nirvanë e një lloji tjetër.
"On the Road" (Në Udhë) u botua në 1957. Vetë autori u habit pa masë. Dorëshkrimi kishte mbetur nëpër sirtarët e shtëpive botuese për vite me radhë. Romani nuk është gjë tjetër veçse përvoja e tre udhëtimeve të gjata që autori ndërmorri në periudhën 1947-1951 në SHBA Qendrore dhe në Meksikë.
Me qindra personazhe, njerëz deri në atë kohë të shpërfillur nga shtypi apo nga media, zezakë të varfër, prostituta, ish-të burgopsur, endacakë, ëndërrimtarë të përhumbur, e më pas kushërinj të harruar, mekanikë me fytyrën plot graso, të gjithë këta përbëjnë personazhet e romanit që Kerouac e shkroi në afër tre javë duke punuar pa pushim. Ende ruhet si një kuriozitet i rrallë një rrul prej letre, 37 metra i gjatë, që ai kishte sajuar në mënyrë që të mos humbiste kohën duke ndërruar letrën në makinën e shkrimit.
Në udhëtimet e tij Kerouac u shoqërua nga një tjetër figurë e njohur e "beat generation', Neal Cassady, i cili në roman mban emrin Dean Moriarty. Romani pati menjëherë një sukses të jashtëzakonshëm. Ishte krejt ndryshe nga ata me të cilët ishte mësuar lexuesi amerikan deri në atë kohë. Ishte njëherësh i vrazhdë, por edhe i ëmbël, spontan, pa stërhollime të kota. Në të amerikanët dhe më pas europianët panë një botë që e kishin pasur fare afër tyre, por që kurrë nuk kishin dashur tia hidhnin sytë. Panë jetën e tyre në një dimension tjetër. Panë rrugën dhe të udhëtuarit si dimension të panjohur të lirisë.
Kerouac vazhdoi të shkruajë e të botojë edhe për disa kohë duke vazhduar jetën e tij të dyzuar mes origjinës së tij moraliste kristiane dhe jetës në rrugë me tipat e çuditshëm dhe sigurisht, duke prishur pa hesap paratë që fitoi nga libri. Vdiq në një qytezë të Floridës në 1969. Alkooli e vuri poshtë në moshën 47 vjeçare. La pas vetëm një vajzë, e cila vdiq nga overdoza në fillim të viteve '80.
Kerouac dhe të tjerët e "beat generation" frymëzuan me mijra artistë mes të cilëve Bitëllsat, Bob Dylan, Xhim Morrison. Për qindra mijëra hipi libri i vetëm që mbanin në çantën e shpinës ishte "On the Road". Lëvizjet kundër luftës në Vietnam ishin pasuese direkte të "beat generation". Botimi i Kerouac në shqip është një lajm i mbarë. Kishte ardhur koha, vërtet i kishte ardhur koha.
Marrë nga Shqip.
