Bolero në vilën e pleqve, Fatos Kongoli

Titulli: Bolero në vilën e pleqve
Origjinali: Bolero në vilën e pleqve
Gjinia: Roman
Autori: Fatos Kongoli
Shtëpia botuese: Toena
Viti: 2008
Fq. 288
Pesha: 0.323 kg.
ISBN: 978-99943-1-461-4

Mbi librin

Dy pleq, në një vilë, dhe një infermiere që kujdeset për ta. Në aktin e fundit të jetës, pleqtë i shkruajnë letra njëri-tjetrit, të cilat i zhdukin pa lënë gjurmë, ndërsa infermierja përpiqet më kot t'i shtjerë në dorë. Botën e mbyllur të vilës e trazojnë kohë më kohë doktori i familjes, njeri qejfli, hokatar dhe i paparashikueshëm; djali i pleqve, bos i një firme të fuqishme ndërtimi, me gruan e tij të re e të bukur; vajza e madhe e pleqve, gjyqtare e rreptë; një femër enigmatike, po aq e bukur, veshur gjithmonë me të zeza, etj.

Duke na sjellë me këtë libër prozën e tij më të përkryer, Kongoli, përmes rrëfimit të infermieres, zbulon misteret e saj, dramat e personazheve, me ndërlikimet, dëshirat e fshehura, në një mjedis shpesh të egër, të pamëshirshëm, ku femra është më e pambrojtura. Një qasje ndaj ekzistencës njerëzore, që nuk e kemi hasur më parë në letrat shqipe.

Koment nga Flutura Açka

Bolero në vilën e pleqve" është romani më i ri i shkrimtarit Fatos Kongoli, që vetëm pak ditë më parë iu prezantua lexuesit shqiptar. Për një lexues që e ka ndjekur me vëmendje krijimtarinë e këtij shkrimtari, "Bolero në vilën e pleqve", edhe pse nuk vjen shumë larg në kohë nga romani i tij pararendës, është padyshim, një ndër romanet më të mirë të tij, në mos më i miri, po aq edhe një nga romanet më të mirë të viteve të fundit në gjuhën shqipe.

Ai është pjesë e asaj trajektoreje dhe zhbirilimi që shkrimtari Fatos Kongoli ka vendosur t'i bëjë kohës sonë, kohë në të cilën edhe ai bën pjesë. Këtë qasje me realitetin e sotëm, ai e ka nisur më herët edhe me vepra të tjera, por unë do ta shihja si vazhdim të romanit "Jetë në kuti shkrepëseje", për shkak edhe të koherencës që kanë mes tyre, jo vetëm në vazhdimësi të krijimtarisë letrare, por edhe si vazhdimësi të rrjedhës së shoqërisë shqiptare në vitet e tranzicionit, të fokusuara njëri në vitet '90-të dhe tjetri në vitet 2000.

"Bolero në vilën e pleqve", sa ç'takohet me prozën pararendëse të Fatos Kongolit, aq edhe ndahet me tematikën e tyre në hulli të ndryshme. Nëse personazhet e "Jetë në kuti shkrepëseje" janë më meditativë, më reflektivë dhe artikulohen si qenie fare të vetmuara, tek "Bolero në vilën e pleqve", karakteret janë pjesë e një teatri të çuditshëm, sarkastik, por tronditës. Koha është pesha më e madhe që mbajnë personazhet e Fatos Kongolit, është barra me të cilën ata ndihen të bezdisur, si një kurth ku nuk kanë ditur se do të bien.

Duket sikur karakteri kryesor, vajza me emrin Parashqevi është më shumë pjesë e dekorit në dramë, sendi për fatin e së cilës gjithnjë kanë vendosur të tjerët. I diktuar nga kjo gjasë esenciale, shkrimtari vendos ta bëjë atë një qenie pa mendim, një robot pa nerv kryengritjeje dhe me ego të mpirë, dhe ti si lexues nuk di të zgjedhësh: ta mëshirosh apo ta urresh. Ti je përpara një Parashqevie, me fatin e shqyer që duket se para situatave dhe rrëmujës së jetës ia dikton ai emër i ngarkuar me germën q.

Fatos Kongoli arrin të operojë me të njëjtin nerv të pamëshirshëm dhe të vërtetë, që e kam rastisur, dhe më vjen mirë që e rigjej me po aq forcë edhe tek ai, tek Elfriede Jelinek, veçmas tek romani "Dashnoret". Të mund të përdorësh një filigramë për të të ndarë nga bota ku ti vetë jeton, të arrish të distancohesh dhe të konstatosh, mendoj se është një ndër sipërmarrjet e vështira dhe më të realizuara në libër.

Fatos Kongoli ka sigurinë e shkrimtarit në këtë libër të tillë, që drama e librit jo vetëm të mos e marrë si pjesë të saj, por ta bëjë edhe më të "ftohtë" përballë saj, ndryshe nga ç'mund t'u ndodhë rëndom shkrimtarëve të papërvojë, duke e kthyer veten në zëdhënës të një përqarjeje të pakëndshme.

Fatos Kongoli nuk ka "dhimbje" për personazhet e tij, sepse duke e bërë këtë arrin sadopak të neutralizojë trishtimin njerëzor të tijin personal, shqetësimin e shkrimtarit dhe brengën e burrit (burrit si qenie) për të cilin edhe qenia përballë, që quhet grua, duhet të ketë po atë status dhe liri që koha duket se ia privon.

"Bolero në vilën e pleqve" është romani i krizës ekzistenciale. Në thelbin e tij ndërtohet mbi një kurth të padukshëm. Prania dhe kërcënimi i vdekjes për pleqtë e vilës, në fakt, është kontrapunkti për vdekjen e gjallë të shërbestares së tyre, të karakterit qendror të veprës. Gjithkush që hyn e del në vilë me shqetësimin për fatin e pleqve që jetojnë në një komoditet dhe luks të plotë, as që e vë re se ç'ndodh me vajzën, sikur ajo të jetë një njeri pa të shkuar dhe që zor ndokush mund t'ia parathotë të ardhmen.

Ajo është një qenie kalimtare në udhën e tyre që duhet vetëm të vërë në lëvizje mekanizmin që i mban gjallë të vjetrit, të kujdeset për axhendën, oraret e ilaçeve, të të ngrënit, pse jo, të mbajë barometrin e humorit të tyre. Secili prej tyre ka vetëm një qëllim: të bëhet sa më i dukshëm në këtë krizë që ua kërcënon identitetin.

Drama ka "luftë të brendshme", elektricitet, gjendje e situata shpeshherë absurde, ka gjetje dhe zgjidhje shpesh befasuese. Letërkëmbimi i të moshuarve, këmbëngulja për të plotësuar zbrazëtitë dhe pengjet që koha ua mori, tensioni shpeshherë i shpikur në kërkim të më shumë vëmendje, janë mjetet me të cilat autori operon për të arritur tek idetë e tij.

Edhe vetëperceptimi i personazhit kryesor qysh në krye të librit si "qenie me nivelin zero të zhvillim mendor", e parathotë tërmetin e ardhshëm të jetës së saj, një nga gjërat më të trishtuara që do të doje të lexoje për fatin e një gruaje, që mbyllet, siç edhe ka nisur, me vetminë e saj para pasqyrës dhe refuzimit të vetvetes.

"Bolero në vilën e pleqve" është roman i ironisë dhe hidhësisë së trishtuar. I përfshirë në tendencat e romanit të sotëm, të romanit vetenak që rrëfen me "Unë...", pra në vetë të parë "Bolero në vilën e pleqve" nuk mund t'i shmanget asaj fryme ironie që e bën këtë lloj romani pjesë të letërsisë më të mirë që shkruhet sot.

Ironia në këtë vepër, për gjykimin tim, arrin në kufijtë më të hollë që vetë Fatos Kongoli ka eksperimentuar në veprën e tij të mëparshme. Kjo besoj ka qenë mënyra më e drejtë që duhej të zgjidhte autori për të shpjeguar nëpër libër absurdin, vanitetin dhe pashmangshmërinë e dramës.

Ajo çfarë e dallon ironinë në këtë vepër, është natyrshmëria, që është edhe gracka që të mban deri në fund. "Bolero në vilën e pleqve" është një libër që të shtyn ta lexosh dhe ta shfletosh shpejt, jo për të mësuar me ethe fundin, por për ta shfajësuar kureshtjen tënde që kërkon të dijë fatet e njerëzve me jetët e të cilëve u more për orë të tëra.

Madje Fatos Kongoli shkon edhe më përtej, të shtyn të pyesësh veten kur e mbyll librin: Ku është tani Parashqevia? Ndoshta në ndonjë vilë tjetër, të riciklojë të njëjtën dramë, përmes së njëjtit absurd dhe së njëjtës ironi të diktuar nga koha. Nga koha që e deshpirtëzoi një shoqëri të tërë, në mos të tërën, atë që ajo ka përreth saj, që është një komunitet vrasës. "Bolero në vilën e pleqve" është roman i debatit emancipues dhe përbën një kontribut shoqëror.

Pa e menduar enkas si të tillë, Fatos Kongoli ka shkruar një roman që zgjon një debat shoqëror, i cili duhet të na shtyjë të mendojmë dhe t'i japim përgjigje pyetjeve: A e pranon kjo shoqëri lirinë e zgjedhjes, që nis nga liria seksuale? A mundet kjo shoqëri të shkundet nga "e drejta" për të gjykuar dhe të drejtuar jetën e tjetrit? Jo, komuniteti i këtij libri nuk e pranon dhe e dënon, deri dhe me shkatërrimin e jetës, "guximtaren" e radhës.

Fatos Kongoli parathotë fatin e të tjerave, e të tjerëve, që në modelin e këtij morali, janë të "deformuar". Homoseksualët për një shoqëri të paemancipuar dhe liria nuk ka kuptimin e vërtetë të lirisë, janë një mallkim. Dhe ky mallkim e ndjek edhe dramën e këtij romani. Kjo është një çështje që meriton të debatohet dhe unë besoj se ky libër do t'i shërbejë kësaj. Ndaj them se duke guxuar të hyjë në ujëra të papëlqyera për këtë moral, ky libër jep kontributin e një libri emancipues dhe të rëndësishëm në letërsinë shqipe... dhe madje në kohën e duhur.

Marrë nga "Gazeta Shqiptare" Dt. 07/02/2009