Titulli: Jonila
Origjinali: Jonila
Gjinia: Roman
Autori: Njazi Bahiti
Shtëpia botuese: Toena
Viti: 2011
Fq. 200
Pesha: 0.25 kg.
ISBN: 978-99943-1-719-6
Koment nga Dukagjin Hata
Romani "Jonila" i autorit Njazi BAHITI është një rrëfim i ngjeshur triller, për historinë e fytyrës së vërtetë dhe maskave të marrëdhënieve dashurore në Diktaturë, të cilat shpesh konfondohen dhe zëvëndësojnë njëra -tjetrën, në një teatër të trishtë e të përzishëm, ku sendërtohen vlerat, antivlerat, komplekset dhe ankthi sindromik i një shoqërie të sëmurë.
E sëmurë duket gjithçka në këtë kohë të pakohë: përditshmëria plot mungesa, flirti erotik dhe dashuror, reklamat agjitative që ngrejnë në qiell njeriun e ri, nxitimi i të gjithëve për të ikur prej të gjithëve, në një paradë groteske, ku i vetmi dekor real, duket se është hipokrizia.
Bahiti, në këtë prozë të shkruar me nerv dhe temporitëm, vizaton një peizazh me ngjyra të gjalla njerëzore, ku shpesh fasadat e nënkuptuara, flasin më shumë se skenat reale, dialogjet, monologjet dhe zhbirimet psikolgjike, që autori i shkrin në një narracion impresionues.
Ashtu si në romanin "Ditari i Aranitës", që përcjell një diagramë të simpotomave patologjike të administrtarës shqiptare, nën delirin dhe kontrollin e politikave të ditës, edhe tek "Jonila", Bahiti ka në qendër të rrëfimit një femër, e cila konfigurohet pasazh pas pasazhi, faqe pas faqeje, si një protagoniste që mbart tiparet dhe dramat e një brezi të keqkuptuar, në një kohë keqkuptimesh, devijimesh dhe antagonizmash të ngritura në sistem.
Jonila është vajza e një funksionari të elitës komuniste, e cila bie në dashuri me një bashkëstudentin e saj, Rubinin, djalë i një familje patriarkale të shpronësuar nga regjimi, edhe pse kontributet e parardhësve të tij për Luftën kanë qenë të konsiderueshme. Midis tyre lind shkëndija e dashurisë, e cila do të pasohet me kërkimin në shpirtin binjak reciprok, me intimitetet jo vetëm erotike, por mbi të gjitha të fushës së besimit, ku sendërtohen vlerat e tyre morale, intelektuale dhe njerëzore.
Autori, me një gjuhë të kursyer, por të gjallë, na paraqet një peizazh të thyer njerëzor, ku dyzimi, dukja, shtirja etj janë vetë natyra e një shoqërie, e cila i fton qytetarët e vet të ikin nga gjithçka që është e bukur dhe fisnike, duke i joshur dhe kërcënuar njëhersh, të bëhen pjesë e dekorit të një feste absurde, në sfondin e të cilës, uria, plagët, pushkatimet e poetëve, burgjet e kundërshtarëve politikë dhe disidentëve, nxijnë si një mallkim kolektiv.
Një sistem i ngritur mbi dogma dhe i mbajtur në këmbë nga dogmatikët, i urdhëron të rinjtë të ikin nga ndjenja më e bukur në botë, dashuria, të ikin nga arkitipi i jetës, vazhdimësisë dhe përjetësisë së brezave. Mekanizmat diabolikë, nëpër të cilat vërtitet fati i dashurisë së Jonilës dhe Rubinit, janë pjesë e asaj makine përçudnimi, në ingranzahet e së cilës vërtiten të gjithë: të humbur e fitimtarë, armiq imagjinarë e heronj imagjinarë, vetë dishepujt e sistemit në fuqi. Në këtë vërtitje somnambulike, nuk ka të fituar.
Ka veç të humbur, të përjashtuar, të anatemuar, të rrethuar me murana paragjykimesh, deri në infinit, një makth ekzistencial, pa anë e pa fund, nga piramida e Keopsit, deri poshtë në rrathët më të fundit të ferrit të të gjallëve. Shkrimtari përcjell zhgënjimin e dy të rinjve nga një ëndërr e bukur rinore, me anë të intrigave që thuren natyrshëm në një kohë intrigante, ku herë me frymën kritike të satirës, ironisë therëse e groteksut, herë me lirizimin spontan të çasteve dashurore, rrëfehet një histori, që në kohëra të tjera, më pak hipokrite, më pak të ekspozuara ndaj dukurive të së keqes kolektive, nuk do të ishte shkruar kurrë.
Duket se autori i njeh mirë mjediset e kohës për të cilën shkruan, njeh psikologjinë studentore të atyre viteve, batutat që mbanin erë antikonformizëm e madje rebelizëm ndaj sistemit, butaforinë e akisoneve dhe rekuizitën snobe të mbërmjeve të vallëzimit, gjithmonë të vetëkontrolluara nga rreziku i ngasjeve libreale e mikroborgjeze, bunkerizmin e gjithçkaje, deri dhe të shpirtit njerëzor, si dukuri e rrudhjes dhe tkurrjes së hapësirave të lirisë në përgjithësi.
Me anë të detajeve të imëta, jepet absurditeti i vrulleve revolucionare dhe psikologjisë së festës, në një kohë që njerëzit vuanin për bukën e gojës dhe në tryezat e varfëra, ku thyente miu kokën, shtroheshin vetëm iluzione, gjithnjë e më shumë iluzione, që nuk e bënin dot më pak klithëse varfërinë e tejskajshme, sidomos në fshat, ku skemat e tejmjerimit dhe të genocidit ndaj proteinës qenë kthyer në një realitet klithës.
Jonilën dhe Rubinin, edhe pse iu përkasin dy shtresave të ndryshme sociale, me psikologji dhe menatlitet të ndryshëm, i bashkon jo vetëm joshja, tërheqja fizike dhe shpirtërore, me anë të aktit të dashurisë, jo vetëm bukuria fizike dhe ajo e karakterit, por dhe shpirti qëndrestar ndaj të keqes, identifikimi i tyre me një brez që nuk pajtohet me dogmatizmin që vret e ndëshkon pa asnjë faj dhe kërkon ndryshimin.
Në rrugën e tyre të dashurisë iu dalin pengesa të pakapërcyeshme, që ua vënë në rrugë paragjykuesit, fanatikët, kurthngritësit; Rubinin e fusnin në burg për shkak të një vjershe që ka shkruar për dy poetët e pushkatuar të qytetit ku ka mbaruar gjimnazin, ndërsa Jonila përjeton një gjendje apokaliptike, për shkak të këtij incidenti të kurdisur nga Jagot e kohës.
Ngjarjet nisin pas shembjes së murit komunist dhe fillimit të procesve demokratike në Shqipëri, por rikthehen në kohë me anë të kujtimeve të protagonistëve. Në fakt, në rrëfim sundon retrospketva, nëpërmjet kthimit në kujtesë të Jonilës, si dhe rrëfimeve të panjohura të Rubinit, pas shfaqjes së tij me anë të një telefonate dhe, më vonë, të email-eve që dërgon në adresë të saj.
Jonila është e vendosur deri në fund për të mbrojtur dashurinë e jetës së saj, qoftë dhe me çmimin e çdo sacrifice, por përballë ingranazheve të së keqes, dredhive dhe pabesisë, ajo nuk ka forcë, ndihet e bllokuar, e paralizuar dhe akoma më keq, e mashtruar nga ata që iu ka besuar më shumë në jetë; edhe pse nuk dorëzohet kurrë dhe kërkon t'i shkojë deri në fund të vërtetës, këtë të vërtetë e mëson vetëm në fund të rrëfimit, nga e vetmja dëshmitare e mbetur gjallë, teze Esmaja.
Nuk ka vend për happy end, as për retushe sentimentale e romatike të vonuara. Mbyllja e rrëfimit është e ashpër, e ftohtë akull, siç është vetë jeta, siç është vetë koha e ndarë në mes, para dhe pas një dashurie të vrarë. Kohë kryeneçe dhe inatçore, e cila nuk shkon kurrë dy herë në të njëjtën rrugë...
Bahiti na përcjell mjedise të kohës të përshkuara me finesë e vërtetësi, tipa dhe karaktere të skalitur bindshëm, të cilët identifikohen jo vetëm nëpërmjet psikolgjisë dhe veprimit të tyre, por dhe me anë të dialogjeve, të gjuhës që përdorin, të marrëdhënieve me të tjerët, të etikës, estetikës dhe filozofisë që i motivon në luftën e mbijetesës ekzisteciale.
Libri lexohet me një frymë dhe, kur kthen faqen e fundit, ke dëshirë t'i rikthesh prapë, për të zbuluar gjëra të tjera, grimca, detaje dhe hollësira që të kanë shpëtuar gjatë leximit të parë... Fragment nga libri Kisha dëshirë të humbisja diku larg njerëzve për të shuar mallin që më kishte pushtuar. Se si jemi ne vajzat... Isha e mbushur plot dhe doja të derdhesha krejt në gjoksin e atij djali pas asaj pritjeje të gjatë.
Tani, pas kaq vitesh që jam bërë nënë, pyes veten shpesh, a mundet vallë ena e burrave ta mbajë gjithë dashurinë që ne vajzat dhe gratë e zbrasim pa kursim? Nuk e kam të vështirë t'i përgjigjem vetes e t'i them se pjesa më e madhe e saj derhet kot. Të ishte ndryshe bota njerëzore do të ishte krejt tjetër. Më e butë, më e qetë, më e bukur...
Mbi autorin
Njazi Bahiti ka lindur në Librazhd në vitin 1950 ku kreu dhe arsimin 7 vjeçar. Në vitin 1968 përfundoi Teknikumin Ekonomik, ndërsa në vitin 1980 u diplomua në Fakultetin e Ekonomisë, pasi kishte përfunduar Akademinë Ushtarake.
Ka punuar e jetuar në qytetin e Elbasanit prej ku është zhvendosur në Tiranë në vitin 1998. Graduar me gradën e nënkolonelit ka punuar disa vite në aparatin e Ministrisë së Mbrojtjes. Pas daljes në rezervë ka punuar në administratën fiskale të qytetit të Tiranës. Romani i tij "Jonila" është prezantimi i tij i dytë i drejtpërdrejtë me publikun e gjerë pas botimit të "Ditari i Aranitës" në korrik të vitit 2010.
