Shtigjet e shekujve, Kasëm Trebeshina

Titulli: Shtigjet e shekujve
Origjinali: Shtigjet e shekujve
Gjinia: Roman
Autori: Kasëm Trebeshina
Shtëpia botuese: Buzuku
Viti: 2007
Fq. 304
Pesha: 0.426 kg
ISBN: 9951-08-085-5

Komente mbi autorin

"Vdes i qetë, se e di që është një shkrimtar në Shqipëri, Kasëm Trebeshina!"

Martin Camaj

"Trebeshina e liroi letërsinë shqiptare nga monotonia e procedeut mekanik të formës e të narracionit steril të pendave socrealiste."

Hans – Joachim Lanksch

"Mekami është pa dyshim një nga ballafaqimet më të ashpra të Kasëm Trebeshinës me vetveten, me njeriun dhe me historinë tonë..."

Anton Nikë Berisha

"Disident si Trebeshina nuk ka... Është i vetmi që mendimet e tij i ka dhënë me shkrim dhe ato janë të dokumentuara edhe sot."

Dritëro Agolli

"Në vitin 1953 u shfaq e fuqishme një valë tjetër e disidencës në Lidhjen e Shkrimtarëve, frymëzues i së cilës ishte Kasëm Trebeshina."

Mehmet Myftiu

"Kasëm Trebeshina është rishfaqur për të dëshmuar përmbushjen e profecisë së tij."

Robert Elsie

"Trebeshina veprën letrare dhe filozofike e shtyn drejt disidencës."

Ramadan Musliu

"I zhgënjyer nga të gjitha regjimet dhe kalorësit e tyre dogmatikë, Trebeshina ishte dhe mbeti etaloni i antikonformizmit, mjeshtër i shkrimit estetik dhe vizionar i madh i lirisë."

Nuri Dragoj

"Trebeshina shkroi romanin e rrjedhës kronologjike. Jo një cikël romanesh mbi një temë, por një roman me shtrirje të paparë në letrat shqipe. Kënga shqiptare ka të vetin modelin e romanit – lumë."

Kujtim M. Shala

"Trebeshina është artikuluesi, nëse jo kodifikuesi, më i qartë i letërsisë së disidencës."

Sabri Hamiti

"Thashethaniet për Trebeshinën ishin aq kontradiktore sa me u çmendë: komunist i orëve të para... ma trimi e ma i përgatituni; i çmendun... shumë i ndershëm, patriot i vërtetë... i papërkulun; shkrimtar, filozof, nji gjeni i vërtetë..."

At Zef Pllumi

"Disident i deklaruar, i njohur publikisht ishte vetëm Kasëm Trebeshina... Për ambicie, anësira apo intriga u la mënjanë, gati i harruar."

Naum Prifti

"Vepra e Kasëmit do të më zbulonin limfën e një kombi që e privuan nga gjallërimi jetësor..."

Mimoza Ahmeti

"Kasëm Trebeshina është rasti i shkrimtarit unik shqiptar që refuzoi të zbatonte direktivën politike në letërsi."

Olsa Refugjati

"Përvoja e Trebeshinës nuk është pa ngjashmëri me atë të Orwell – it."

Aurel Plasari

"Një model letrar që niset nga konkretja dhe shtegton në krahët e imagjinatës."

Behar Gjoka

"Kundërshtari më i rreptë i diktaturës komuniste... disidenti i parë dhe më i denji..."

Adem Istrefi

"Trebeshina ka krijuar një ngrehinë kolosale dramaturgjike, e cila është një testament i kohës që ka jetuar dhe vazhdon të jetojë..."

Jeton Neziraj

"Odin Mondvalsen apo Kënga shqiptare të Trebeshinës janë dy nivele ende të pambërritura prej ndonjë autori tjetër në letërsinë shqiptare."

Irhan Jubica

"Disidenti duhet të plotësojë tre kushte: me qenë pjesë e sistemit, me dalë kundër tij dhe mos me qenë kurrë ma pjesë e tij. Kasëm Trebeshina i plotëson të tria!"

Blendi Kraja

Mbi autorin

Kasëm Trebeshina lindi në Berat më 5 gusht 1926. Filloi studimet në Shkollën Normale të Elbasanit, por i ndërpreu më 1942, kur u aktivizua gjallërisht në Luftën Nacionalçlirimtare, prej së cilës i kanë mbetur disa plagë. Trebeshina ndërpreu edhe studimet e larta në Institutin e Teatrit "Ostrovski", të Leningradit dhe iu kushtua tërësisht krijimtarisë letrare.

Në vitin 1961 arrin të botojë poemën "Artani dhe Min'ja ose hijet e fundit të maleve" dhe një përkthim pa emër të Garsia Lorkës. Veprat e Trebeshinës kanë nisur të botohen në fillim të viteve '90 fillimisht në Prishtinë: Stina e stinëve, 1991; mekami, melodi turke, 1994; Histori e atyre që nuk janë, 1995 dhe në Tiranë: Legjenda e asaj që iku, 1992; Koha tani, vendi këtu, 1992; Qezari niset për në luftë, 1993; Rruga e Golgotës, 1993; Lirika dhe satirë 1994: Hijet e shekujve, 1996; Ëndrra dhe hije drama; 1996 etj.

Megjithatë pjesa më e madhe e veprës së Kasëm Trebeshinës është ende në dorëshkrim: 18 vëllime me poezi, 42 pjesë teatrore, 21 romane e vëllime me tregime etj. Kasëm Trebeshina u njoh si shkrimtar në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit 20. Ky fakt lidhet fillimisht me rebelimin e tij të hapur politik, e më pas me disidencën letrare.

Pjesëmarrës aktiv në Luftën Nacionalçlirimtare që në moshë fare të re, ai nuk u pajtua me politikën moniste të numrit një të partisë ku bënte pjesë; e kundërshtoi atë në mënyrë të drejtpërdrejtë, veçanërisht, për orientimin që po i jepte letërsisë dhe arteve. Per këtë qëndrim u burgos dhe veprat i mbetën në dorëshkrim.

Letra e tij "Promemorje" për Enver Hoxhën, shkruar më 5 tetor 1953, denoncon vendosjen e pushtetit "njëdorësh" në Shqipërinë e Pasluftës së Dytë Botërore dhe instalimin e Metodës së realismit socialist të cilën vetë Kasëm Trebeshina e identifikon me një çensurë nga më të çuditshmet.

"Stina e stinëve", është vepra më përfaqësuese (e atyre që janë botuar deri më sot) e Kasëm Trebeshinës, e cila ka tërhequr vëmendjen e kritikëve dhe të studjuesve të letërsisë. Në këtë vëllim janë përfshirë tri novela: "Stina e stinëve", e cila ka dhe një titull të dytë "Këngë fëmijërie", "Odin Mondvalsen" me titull të dytë "Një histori dashurie" dhe "Fshati mbi shtatë kodrina" apo "Kapriçio shqiptare".

Ndërsa novela e parë dhe e tretë bëjnë objekt fëmijërinë në një rrëfim jashtë tabuve që zakonisht identifikohen me këtë moshë (Stina e stinëve) dhe me ngarkesa historiko-filozofike që e tejkalojnë fëmijërinë (Fshati mbi shtatë kodra), novela tjetër, "Odin Mondvalsen" përbën një cilësi të veçantë si përsa i përket objektit të pasqyrimit, ashtu edhe për nga teknikat e rrëfimit.

Prozator, dramaturg dhe poet, Kasëm Trebeshina e kundërshtoi që në nismë metodën e realismit socialist dëmet e së cilës ishin brenda parashikimeve të tij. Që në vitet '50 ai filloi të shkruajë ndryshe nga veprat që botoheshin aso kohe. Thellësia filozofike e veprave të tij dhe prekja e temave tabu lidhen me talentin e shkrimtarit që shkruan si i thotë shpirti pa pyetur për pasojat.

Dhe ndonëse persekutimet e herëpashershme e bënë atë të vuajë fizikisht, vepra e Trebeshinës, ndonëse nuk u botua, si ajo vera e vjetër, e shfaqi vlerën e saj pas disa dekadash (në vitet '90). Sipas kritikës serioze, vepra e Trebeshinës qëndron ndërmjet traditës kuteliane dhe surealizmit. Nisur nga fakti se pjesa më e madhe e veprës së Kasëm Trebeshinës është ende në dorëshkrim, vendi i saj në rrjedhat e letërsisë së sotme shqiptare mbetet i papërcaktuar përfundimisht.