Cadra e Kuqe, Fatos Baxhaku

Titulli: Çadra e Kuqe, histori fatesh austro – shqiptare në shekujt XIX - XXI
Origjinali: Çadra e Kuqe, histori fatesh austro – shqiptare në shekujt XIX - XXI
Gjinia: Histori
Autori: Fatos Baxhaku
Shtëpia botuese: Dituria
Viti: 2013
Fq. 240
Pesha: 0.644 kg
ISBN: 978-9928-103-64-2

Koment nga autori

Unë nuk e kisha ditur aspak, që miku im i mirë, Ardian Klosi, kishte pasur ndër mend të risillte mes nesh një histori të vjetër dashurie, dhimbjeje, mirësie, por edhe fatkeqësish pa fund. Kohët e fundit, vetëm pak para se të merrte vendimin fatal, ai i kishte kujtuar këta burra dhe gra që e kishin shtyrë jetën me qindra kilometra larg vendit të tyre, shpeshherë në izolim të thellë, shumë e shumë herë të damkosur pa të drejtë e në mënyrë absurde, por gjithsesi njerëz që e kishin dashur deri në palcë vendin e tyre më të fundit, Shqipërinë, njësoj sikur kishin dashur dikur vendin e tyre të lindjes.

Në pranverën e vitit 2012, Ambasadori i Austrisë në Shqipëri, zoti Florian Raunig, dhe Drejtori i Shtëpisë Botuese "Dituria" në Tiranë, Petrit Ymeri, më propozuan që, pas vdekjes së trishtë të Ardianit, ta marr unë përsipër këtë barrë jo edhe aq të lehtë. Unë thashë po me dëshirë, por më shumë me një sens të fortë amaneti e përgjegjësie. Dhe kështu mori udhë kjo punë, rezultatin modest të së cilës e keni sot në dorë.

Objekti i këtij libri janë fatet e përbashkëta të shqiptarëve dhe austro-hungarezëve, sa herë që dokumentohet bashkëjetesa e tyre. Kështu, në të do të përmenden edhe personazhe të tjera, që pas 1918 nuk mbanin më nënshtetësinë austro-hungareze, porse atë hungareze, çekosllovake, jugosllave e ndonjë tjetër. Ky libër, deri diku mund të konsiderohet si një libër historie. Por ama, vetëm deri diku, sepse ai është bazuar fort në historitë e pasuesve të familjeve austro-shqiptare që ende jetojnë në Shqipëri.

Në disa raste bëhet fjalë për brezin e tretë apo edhe të katërt, kështu që kujtimet janë shumë të vagullta, por mbase pikërisht andaj edhe shumë të bukura. Në të tjera histori, bëhet fjalë për pasues të brezit të dytë dhe kështu që kujtimi i protagonistëve të këtyre historive ka ardhur mes nesh, në njëfarë mënyre sikur ata të ishin ende gjallë.

Ky libër nuk pretendon assesi që të jetë një botim gjithëpërfshirës për këtë temë. Shumë prej protagonistëve të dikurshëm janë shuar ngadalë, në heshtje dhe pa lënë shumë gjurmë. Këta kanë mbetur vetëm ndër copëza kujtimesh të lodhura. Kështu që, shumë herë ka qenë e pamundur për të ngritur nga thënie të shkëputura e konfuze, historinë e vërtetë, atë që solli në Shqipëri austriakë e austriake të dikurshëm.

Në raste të tjera, pasardhësit e këtyre familjeve kanë kohë që jetojnë jashtë Shqipërisë dhe kërkesave tona për t'u lidhur me ta iu përgjigj vetëm heshtja. Jeta e sotme, e vrullshme bën të vetën. Herë të tjera edhe pasues austro-shqiptarë, që jetojnë ende në Shqipëri, nuk kanë dashur të na kontaktojnë. Kush e di se cilat janë arsyet.

E di që ndokënd mund ta kuriozojë titulli "Çadra e kuqe". Nëse keni mirësinë të lexoni në hyrjen historike të librit, Walther Peinsipp, një ushtarak austriak në shërbim të Wehrmacht-it, përgjatë udhëtimeve të tij në Shqipërinë e Veriut më 1944 bën fjalë për çadrën e kuqe të një prifti katolik në Shllak, të shkolluar në Austri, të blerë në Innsbruck, që përdorej për të lajmëruar gjakësit se ai që e mbante ishte në besën e priftit e andaj nuk duhej prekur.

Me pak fjalë ishte një objekt i gëzuar e paqësor në zymtësinë kërcënuese e gri të maleve në kohë lufte, që rrezatonte idenë e mikut dhe atë të mbrojtjes nga rrebeshet e kohës. Pikërisht prandaj, ngaqë një objekt i thjeshtë u shndërrua befas në një simbol miqësie, më pëlqeu ky titull.

Libri është një kërkim disamujor, afërsisht një vit, mes këtyre familjeve, në Arkivin e Shtetit, në Bibliotekën Kombëtare dhe në Arkivin e Ministrisë së Brendshme në Tiranë. Janë intervistuar dhjetëra individë.

Fragment nga libri

Karlo Groessler dhe Konstantina, vitet '40

Alfredi, i biri, nxjerr një fotografi të vjetër. Prej saj na "sheh" një burrë i gjatë me mustaqe që ka në krah bashkëshorten e tij. Shikimi duket si i përhumbur, njësojsikur të mos dojë të shfaqë kurrë të fshehtat e tij. "Babai ynë Karlo, ishte një tip i çuditshëm. Fliste deri në tetë gjuhë. Kishte disa pasione që asokohe këtu në Vlorë ishin të rralla: kuajt, zogjtë dhe librat. Në kohën e lirë, pas punës si mekanik me këto gjëra merrej".

Duhet të ketë qenë një jetë e vështirë për Karlo Groessler-in në Vlorë në "kryeqytetin e partizanëve". Mbarimi i Luftës së Dytë Botërore e gjeti në punë si mekanik. Asokohe quhej mëkat i madh edhe qoftë sikur të dije gjermanisht e jo më të kishe lindur afër atyre anëve. Dyshimi i parë ishte "spiun i gjermanëve"... Pas kësaj punoi për disa kohë gjithnjë si mekanik në parkun e mallrave në Durrës e Vlorë, pastaj në montimin e fabrikës së Çimentos, asaj të orizit dhe më në fund në Kombinatin e Konservave 'Ernest Thelman', ku punoi deri në fund të jetës.

Këtu, më në fund pati rast të flasë në gjuhën e tij amtare, sepse specialistët që e montuan kombinatin ishin nga Gjermania e atëhershme Lindore". Porse dyshimet nuk iu ndanë gjatë gjithë jetës mekanikut Karlo. Aty nga fillimi i viteve '60, kur teknikët gjermano-lindorë sapo ishin larguar, ndodhi një defekt i rëndë mekanik në atë që duhej të ishte një nga krenaritë e ekonomisë socialiste. Karlo arrestohet dhe akuzohet si sabotator, madje si autor i "një plani për të hedhur në erë të gjithë kombinatin".