Titulli: Hylli i DritësNumri 1Votër kulture ShqiptareRevistë kulturore e themeluar më 1913 nga At Gjergj FishtaShtëpia botuese: Provinca Franceskane ShqiptareDrejtor Përgjegjës: At Zef PllumiVendi dhe Viti: Shkodër, 2007f. 167Pesha: 0.3 kg Historiku i «Hyllit të Dritës» E përkohshmja françeskane Hylli i Dritës asht themelue në Shkodër në vitin 1913 prej At Gjergj Fishtës. Numri i parë i revistës mban datën 1 tetor 1913 dhe asht shtypë në shtypshkronjën «Nikaj». Kjo ndërmarrje kulturore gjeti mbështetjen e pakursyeme të sivllazënve françeskanë të Poetit tonë. Në numrin e parë të së përkohshmes, përposë lajmit të themelimit dhe fjalëve të Drejtimit rreth përlimit (detyrës) të revistës, gjejmë nji shkrim të At Pashko Bardhit me titull Feja, themeli i gjytetniës s'vertetë, nji artikull të Faik Konicës: Problemi i madh, pjesë të Kanunit të Lekë Dukagjinit mbledhë prej At Shtjefën Gjeçovit, nji poezi të At Vinçens Prennushit me titull Hyllit t'Dritës, e cila i kushtohet Shën Françeskut të Asizit, nji shkrim me kujtime të At Gjergj Fishtës rreth kryengritjes së viteve 1910-'12. Mandej kemi lajme «rrokull Shqypniës» e «rrokull botës» dhe nji reçension të Kângë popullore gegnishte, botue në Sarajevë në vitin 1911. Gjatë vitit 1913 dolën edhe dy numra të tjerë, njeni në nandor e tjetri në dhjetor. Po prej kah e merr emnin Hylli i Dritës e përkohshmja jonë? Titulli i saj latinisht, siç shihet edhe tek letra përgëzuese që i Pari i gjithë Urdhnit Françeskan i dërgonte me 2 shtator 1913 At Facin-in, të parit të fretënve në Shqipni, asht Stella Matutina. Kështu asht quejt shën Françesku i Asizit prej agjiografëve, mbasi gjithë jeta e tij iu përkushtue rilindjes së idealeve shpirtnore të Ungjillit. Hylli i Dritës asht ma i pari që lajmëron agun, diellin që mbas pak do të shndrisin. Nji vit mbas shpalljes së Pamvarsisë së Shqipnisë Fretnit françeskan pagzuen të përkohshmen e tyne zâmadhe me ketë emën, mbasi shihnin dritë e bekueme që do të shndriste ma në fund edhe mbi Shqipninë e lirë. Shpirti dhe liria janë binomi i pandashëm i nji ekzistence të denjë me u quejt njerzore. Atje ku asht Shpirti i Zotit atje asht liria (2 Kor. 3, 17), e ku asht liria atje asht e vërteta, e mira, e bukura -vlera këto që shihen si të domosdoshme për me ecë krahas kombeve të qytetnueme. Revista doli deri në korrik të vitit 1914 e mandej u ndërpre për shkak të Luftës së Parë Botnore dhe të gjendjes së krijueme në vend. Periudha e dytë e ka zanafillen në vitin 1921, kur me datë 1 maj del rishtas numri i parë i atij viti pranë shtypshkronjës Françeskane e mbyllet me numrin e dhjetorit të vitit 1924, i cili përkon me thyemjen e qeverisë së Fan Nolit dhe me kthimin e Zogut në Tiranë. Periudha e tretë e Hylli të Dritës nis prej janarit të vitit 1930 e shkon deri në korrik të vitit 1944. Kjo asht periudha ma e pasun, ma e shndritshme e kësaj reviste, e cila u shugurue kështu si nji ndër ma të mirat e të gjitha kohnave. Marrja e pushtetit prej regjimit komunist solli me vete mbylljen e gjithë organeve të shtypit dhe konfiskimin e mjeteve. Françeskanët ishin ndër të parët që pësuen terrorin komunist, tue i shtue aradhës së martirëve emna të ri që diftuen qindresë burrnore e përkushtim fetar. Mbas dekadash martirizim dhe heshtje Hylli i Dritës nisi me shndritë rishtas në fillimin e viteve '90. Tue ndjekë andrrën e At Gjergj Fishtës dhe të françeskanëve të mëdhaj, në vitin 1993 At Zef Pllumi nisi punën për botimin e së përkohshmes, numri i parë i së cilës doli në mars të atij viti dhe numri i fundit në dhjetor të vitit 1997. Mbas nji heshtje gati dhjetëvjeçare, përsëri At Zef Pllumi, i papërkulun dhe i vendosun me e mbajt gjallë frymën e kulturës shqiptare nëpërmjet kësaj të përkohshme, filloi botimin e saj e qysh atëherë revista del rregullisht me katër numra në vit. I dashtun Lexues, siç e sheh vetë, Hyllin e Dritës gjatë gati nji shekulli jetë, shumë herë e kanë mbulue retë e terri i kohnave të pabesa. Të gjitha periudhat kur Hylli s'ka mbërrijtë me dalë e me ndriçue përkojnë me çaste të randa për atdheun tonë e për shqiptarët që e duen dritën e lirisë. Por Hylli i Dritës, falë përkushtimit të Françeskanëve shqiptarë, të bashkëpuntorëve shqiptarë e të huej, ka rilind dhe rishtas asht mundue e mundohet me ndriçue ndërgjegjet e njerzve me dritën e shpirtit të lirisë, me dritën e dijes e të kulturës.
