"Historia e gruas së fotografit” është emri me të cilin e njohin të gjithë, ato pak herë që e përdorin, por, në të vërtetë, ajo është edhe historia e vetë fotografit, ose më saktë, është historia e teorisë së tij mbi rëndësinë e gjërave të vogla.
Përrallat e treguara nga Mitrush Kuteli përbëjnë pjesën më të rëndësishme të letërsisë shqiptare, një frymëzim për një numër të madh veprash të tjera letrare që pasuan përgjatë dekadave. Tregime të Moçme Shqiptare përbën një klasik të të gjitha kohërave.
Për shumë vite me radhë Enver Hoxha i imponoi historisë versionin e tij. Ai rezulton i paturpshëm për t'i transformuar ngjarjet, për t'i fshirë ose zhdukur personazhet dhe për të ngritur në histori një protagonist të vetëm: atë vetë.
Duke lexuar "Prillin e thyer" kuptohet lehtësisht përse dhe me çfarë force Ismail Kadare është pasionuar për tragjedinë dhe për dy përfaqësuesit më të shquar të saj, Shekspirin dhe Eskilin. "Miku, besa dhe gjakmarrja janë rrotat e mekanizmit të tragjedisë antike, dhe të futesh në mekanizmin e tyre është të shikosh mundësinë e tragjedisë."
Titulli: Manifest për një teatër modernOrigjinali: Manifeste pour un theatre modernePoezi bashkëkohoreAutori: Patrick Dubost Shqipëroi: Afroviti Gusho, Kopi KyçykuShtëpia botuese: DIJA PoradeciViti: 2010fq. 80Pesha: 0.10 kg ISBN: 978-99956-98-12-6
Titulli: Manifest për një teatër modernOrigjinali: Manifeste pour un theatre modernePoezi bashkëkohoreAutori: Patrick Dubost Shqipëroi: Afroviti Gusho, Kopi KyçykuShtëpia botuese: DIJA PoradeciViti: 2010fq. 80Pesha: 0.10 kg ISBN: 978-99956-98-12-6 Patrick Dubost nga Lioni i Francës, ka një mendje matematikore dhe një shpirt poetik. Ai krijon dhe performon, duke komunikuar me lexuesin nëpërmjet fjalës, zërit, xhesteve. Trupi që s'ka droje Patrick Dubost aplikon matematikën për ritmin dhe harmoninë e poezisë, përdor zërin e tij për ta lexuar dhe trupin për të shkarkuar energjinë. Poeti frëng shkruan për zërin Dikur isha i ndrojtur, i tërhequr, vetëm dhe në dukje i qetë. Por kjo ishte një qetësi sa për të thënë. Një njeri që ka droje është një njeri që nuk mund të flasë dhe nëse nuk gjen mënyrën për të folur, një ditë do të vdesë. Dhe vdekja nuk është vetëm fizike. Ky është pjesërisht rrëfimi i Patrick Dubost në intervistën pas perfomancës në Teatrin e Metropolit, në ditën e fundit të Poetekës, Festivali Ndërkombëtar i Poezisë në Tiranë. Dhe pjesërisht një përshtypje nga energjia që vë në lëvizje Dubost kur lexon vargjet që ka shkruar. Duke interpretuar poemën "Për të mos vdekur", ai aplikon teknikën e asaj që është shkruar për zë (écrits pour la voix). E shoqëron një violonçel. Leximi ndjek një itinerar. Ndryshe e lexon vargun "të kultivosh një kopshtije gabimesh për të mos vdekur"; zëri i nervozohet nga pesha e rutinës që bart vargu "treqind e gjashtëdhjetë e pesë net "helle" për të mos vdekur"; violonçeli është i egër bashkë me zërin e poetit në vargun "të vrasësh, të shkatërrosh, të shqyesh... Mendjemprehtë, i pakohshëm, i parrokshëm, i pafundëm, i përbrendshëm. Për të mos vdekur"; gjestet e duarve flasin për konformizëm në vargun "Shpenzojmë energji kolosale për të mbajtur në 37° C temperaturën e trupit për të mos vdekur"; trupi i Dubost bie në qetësi në vargun "Krihemi çdo mëngjes për të mos vdekur"; dhe hesht në vargun e njëqind "Sot është një ditë e përsosur për të mos vdekur". Patrick Dubost lindi më 1957 në Lion ku jeton dhe punon. Së fundi ka botuar "Big & Bang", "La récréation des morts", "Sous la lumière d'Assise", "Pour ne pas mourir". Në vjeshtë botohet libri i tij i parë në shqip "Le manifeste pour un Théâtre Moderne". Kush është Patrick Dubost? Kam studiuar matematikë dhe muzikë. Pasioni im gjithnjë ka qenë poezia. Kam botuar libra, rreth njëzet. Prej disa vitesh bëj lexime të performuara si kjo që pamë pak më parë. Gjithashtu ka disa vite që shkruaj tekste që janë shkruar në teatër në Francë. Është kjo që pamë një farë vënie në skenë e poezisë? Është performancë më shumë, një performancë që interpreton energjinë, ritmin e tekstit me anë të trupit, duarve. Por nuk është një vepër teatrale. Unë kurrë nuk përsëris. Dal në skenë me muzikantë, ndonjëherë krejt vetëm, qoftë në studio ku regjistroj poezitë e mia, qoftë në skenë drejtpërdrejt. Çdo performancë është unikale? Performanca po, teksti jo. Teksti është shkruar, unë arrij ta vë në lëvizje falë asaj që bëj me tekstin. Asnjëherë nuk është e njëjta gjë, ndryshon përherë. Kjo është mënyra për ta bërë të njohur poezinë edhe te të rinjtë? Mundet, këtu hyn në lojë energjia. Shpesh në performancat e mia marrin pjesë të rinj. Ju thoni se shkruani poezi jo për para dhe as për lavdi... Po po, sapo e thashë këtë... Si e siguroni jetën? Jam mësues matematike me kohë të pjesshme dhe pjesën tjetër të kohës jetoj me poezi, teatër. Kjo është mënyra ime e të jetuarit. Ky lloj organizimi i takon anës praktike të jetës? Poezia më vete çfarë ju rezulton? Kam shkruar qysh në moshë fare të re. Gjithmonë kam shkruar. Por dikur nuk kam bërë performancë sepse kam qenë i ndrojtur. Isha 35 vjeç kur nisa të performoj. Në njëfarë mënyre unë shkruaja sepse isha i druajtur. Është një mënyrë për të thënë që ekzistoj, që jam, më vete, krejt i vetëm, i qetë. Zakonisht kjo thuhet: shkruaj për të mos u ndjerë vetëm, shkruaj për të mos vdekur... Për mua, në rini, kështu ka qenë: shumë përpjekje për të dëshmuar ekzistencën time. Një ditë kur nisa të botoj, më propozuan të lexoja në publik. Në atë moment kuptova se ishte e mundur të bëja një gjë krejt tjetër diçka pa zhurmë. Në krye të ca viteve u gjenda në studiot e regjistrimit dhe kishte njerëz të teatrit të interesuar për të lexuar tekstet e mia, për të bërë spektakël me to pastaj. Kështu pra, po zbuloja potencialin dhe mundësinë e teatrit me aktorë që lexonin tekstet e mia. Kur shkruaj, tashmë, shkruaj duke marrë shumë parasysh zërin. Jo vetëm kjo, jo vetëm kaq: unë shkruaj dhe me sytë e mi, si mësues matematike që jam, shkruaj me gojë, me veshë, me duar, me trupin tim. Sapo e pamë këtë formë shkrimi. Në fillim mundja të shkruaja vetëm me sy, kur isha i ri. Duke ju parë ta lexonit në atë mënyrë poezinë "Pour ne pas mourir", e ndjen atë si një fjalor të vdekjes, fjalor të shkatërrimit. Instinkti, intuita për mua janë më të rëndësishme. Inteligjenca është e kufizuar. Ndjeshmëria, emocionet, janë ato që të çojnë më larg. Atëherë poeti është në frontin e njohjes jo profesori i matematikës? Poezia është më e rëndësishme se matematika. Po, matematika ekziston në vargjet e mia. Gjen aty edhe rreptësinë e matematikës e cila ka qenë e rëndësishme në rrugëtimin tim. Më ka ndihmuar për strukturën, ritmin, sesi harmonia mes tyre ndihmon në tingëllimin dhe muzikën e poezisë, ndihmon hapësirën e saj. Mendoj se hapësira është strukturë matematikore. A mund ta përshkruani poezinë tuaj? Shumë orale, ndonjëherë vizuale, vdekja është temë qendrore. Por kam shkruar edhe disa tekste zbavitëse. Kur e keni shkruar poezinë e fundit? E shkrova sot në mëngjes, në aeroportin e Romës, duhej të prisja 5 orë. Një ditë përpara kisha shkruar një tekst për teatër kukullash. Kam pesë vjet që shkruaj për këto lloj shfaqjesh. Është fjala për objekte që kanë gojë, objekte që flasin. Në këtë rast unë, autori nuk shfaqem gjëkundi, janë objektet që flasin. Dikur nuk është dashur veç poezia për të njohur Baudelaire-n, Rimbaud-në. Kurse sot duhen festivalet e poezisë për të njohur kë: poetët apo poezinë? Festivalet e poezisë janë me rëndësi për t'i parë poetët për së gjalli me trupin e tyre, për të na folur me gjuhën e të sotmes. Interesante është Baudelaire, por kanë kaluar më shumë se 100 vjet që nga koha e tij, regjistrime nuk kemi. Por për mua kjo është njohje me poezinë e gjallë, me trup, me zë, me teknikat e reja.
Me punën e tij të përkthyer në shumë gjuhë të huaja, Pablo Neruda konsiderohet një ndër poetët më të mëdhenj të shekullit të XX. Në vitin 1971 Neruda fitoi Çmimin Nobel për Letërsinë. Novelisti Kolumbian Gabriel Garcia Márquez e quajti "Poeti më i madh i shek. XX".
Poezitë e Stelvio Mestrovich vijnë për herë të parë në gjuhën shqipe, përmes vëllimit poetik "Puthja sipas mënyrës së Gustav Klimtit" nën përkthimin e Shpend Sollaku Noe. Ndjenja e fuqishme e lirikës së dashurisë të deh dhe të prangon përmes figuracionit të zgjedhur në vargjet e tij. Dalmati Mestrovich mbetet një zë i përveçuar në Letërsinë Ballkanike.
Poetët e përfshirë në të janë të rinj, shumica prej tyre nën dyzetë, por ata bartin me vete bagazhin e një tradite të pasur të poezisë greke, duke u bërë kështu pjesë e periudhës post-moderne të shkruar pas konsolidimit shtetëror të viteve ’70. Vëzhgimi i mprehtë e i thellë i këtyre poetëve të rinj, krahas disa prej patriarkëve të poezisë greke është i...
Përveç poezive, të qëmtuara me kujdes dhe që përfaqësojnë faza të ndryshme të krijimtarisë së këtij autori, botimi "Tadeusz Rozewicz – Përmbledhje poezish" shoqërohet edhe nga dy tekste që vihen në ndihmë të lexuesit për të komunikuar më mirë me krijimtarinë dhe për të pasur në duar disa çelësa.
Ndonjëherë nuk merr rëndësi për letërsinë vetëm dita e lindjes apo e vdekjes së një shkrimtari, por edhe dita e lindjes së veprës së tij. Botimi i këtij libri është, pa dyshim, rast për t'u festuar: ditëlindja në shqip e poetit Paul Celan, për herë të parë, përmes vëllimit poetik"Lulëkuqja dhe kujtimi", që e bëri atë të njohur në të gjithë hapësirën...
Kur gjuhës së zogjve i pushojnë rrëfenjat, metaforat e lojët e fjalëve, i fillon muhabeti. E në triadën e përkthyesit me atë që merr nga shkruesi dhe atë që i jep lexuesit, në gjuhën e zogjve bëhen bashkë.
Jeta e tij mbaron, ashtu si dhe vepra, mes një misteri të paanë. Ne dimë vetëm që u zhduk prej kësaj bote, ashtu si Maldororit, vëmë re se ky personazh legjendar e i çuditshëm erdhi midis nesh vetëm për të na thënë disa gjëra të caktuara, që veç ai mund t'i thoshte, dhe pastaj të sprapsej pa dashur të na japë llogari për ato çka tha.
Kur u qasesh këtyre poezive, të zgjohet një mirëbesim. Vështrimi ynë, duke kaluar prej njërës fjalë te tjetra, vëren të shpalohet një ligjërim i dëlirë, që e banon ndijimin, ashtu sikundër zëri i saktë banon melodinë.
Ai më tepër krijon një komunitet ireal nëpërmjet monologjeve të shkurtër dramatikë të shprehur nga banorët e tij që nuk jetojnë më, sesa na jep përshkrime të drejtpërdrejta.
Pushimin e amshuar toka ia fali, sado që e ndjera s'iu qas dot në gjallje pararojës me vlera. Varr i thjeshtë? Ka drejtësi poetike, ama, thjesht një vajtojcë, qyqe, një gjembac. Kalimtar nxirr lap-topin dhe merru me fatin e Szymborskas një hop.
Georg Trakl lindi më 1887 në Salcburg, atëherë pjesë e Austro-Hungarisë. Shërbeu si oficer mjekësor gjatë Luftës së Parë Botërore, ku përjetoi edhe episode depresioni të rëndë. Vdiq më 1914, 27 vjeç, nga një mbidozë kokaine.
Titulli: Manifest për një teatër modernOrigjinali: Manifeste pour un theatre modernePoezi bashkëkohoreAutori: Patrick Dubost Shqipëroi: Afroviti Gusho, Kopi KyçykuShtëpia botuese: DIJA PoradeciViti: 2010fq. 80Pesha: 0.10 kg ISBN: 978-99956-98-12-6
