Une c'jam, Eloca (Joana) Caka

Fluturimet mbaruan. Drerë të përgjakur lëngojnë në votërzën e brishtë të zemrës, por është amvisë e mirë humbja: mbjell e pabujë gjithkund paqen e përbashkët të vajit.

Deri atë ditë I kisha të gjitha hapësira pushtoja dhe horizonteve vrapoja i shpenguar, me besim të patundur isha, pranë e ndjeja si far ne tramundan e dallgë, si udhërrëfyes e kisha...

Largimi nga qielli i Tiranës i gjashtë aeroplanëve anglo-amerikanë, pa u vonuar shumë, u pasua nga 21 të shtëna gjëmimtare topash.

Ashtu si më bënë mua të më lindë ky monolog, mbas çdo takimi nga largë me këto tre shtojzavalle dhe hedhja me një frymë në telajo, që konkretizuan një nga ekspozitat më të bukura për mua. Këto tre elementë, poezia, monologu im në prozë dhe pikturat e kësaj stine të lirisë, do tju bëjnë të ri jetoni këtë perlë lirie, që ishte në shpërthimin e saj dhe që...

Ndërsa populli, gazetarët, diplomatët dhe politikanët shtjellojnë teori të ndryshme në përgjigje të kësaj pyetjeje, lexuesit i zbulohet kapitull pas kapitulli, si gurët e një mozaiku, një tablo komplekse e Shqipërisë së periudhës së Ahmet Zogut, pak para se ky të përmbysej përkohësisht nga kundërshtari i tij kryesor, Fan Noli.

Teksa Di Hima heton, na shpaloset përpara syve një mjerim i madh, jo vetëm  ekonomik, por edhe shpirtëror. Njerëz që nuk duan të njohin rrënjët e tyre,  të shkuarën e tyre; gra që shiten e blihen në pazar për hiçmosgjë, njerëz të kulturës që i kanë duart e lidhura në gjithë atë zallahi, mjekë që përplasen me  realitete të paimagjinueshme, njerëz të lirë...

Të gjitha ato, e të tjera të ngjashme, ishin kenaqesi që merrnin vlere kur i mwisheshin, si degët me gjethe nje trungu peme, kuptimeve të jetës, njërin prej te cileve ai e kishte zbuluar dy javë më parë, në Paris, me te dale prej studios se doktorit, dhe ai kuptim ishte te genet baba, babai i Besés, babai i pazevendesueshem i saj.

Kujtimet nga jeta e përditshme në Tiranën e viteve të periudhës para kohës së komunizmit vijnë me një shqipe për t’u pasur zili, herë herë si një album familjar dhe më pas si grimca nga jeta e një fëmije si dhe një meditim mbi diktaturën dhe pasojat që ajo pati në të menduarit dhe të jetuarit.

Gjergj Fishta ka qenë artist i spikatur (ai na ka lënë piktura, projekte arkitekture të realizuara; ka bërë regjisorin e Teatrit të Fretenve, skenografin dhe organizatorin e shfaqjeve). Ai që nga viti 1902 ka qenë një pedagog i përkushtuar (futi gjuhën shqipe si gjuhë mësimi, unifikoi alfabetin latin të shqipes së shkruar, të cilin e kemi edhe sot e kësaj...

Brenda disa vitetve ngrihen të reja mbi to, por jo vetëm, që rrjedha i nxjerr dhe tregojnë historinë e një mendjeje shoqërore, psikoarkeologjinë e njerëzimit.

Kur ndërmora të lexoj dorëshkrimin "Mbresa parisiane" u befasova. Ishte dhuratë e vyer për mua. Nëse doni të zhyteni në pasurinë e vërtetë të këtij qyteti, atë çka ai i ofron shpirtit njerëzor, të ecni në kthinat e qoshet e tij, të përjetoni historinë e marrëdhëniet e tij me figurat letraro – artistike të dy shekujve, atëherë merrni në duar "Mbresa...

Ky libër rreket t’i flasë ndërgjegjes së një vendi përmes dashurisë së dy njerëzve, ku secili prej tyre përjeton një “rilindje” të dytë nga ato që ndodhin rrallë në “mesin e artë” të jetës njerëzore.

Sipas dokumentacionit të pasur arkivor, Shtjefën Kurti nuk ka patur marrëdhënie preferenciale me italianë, që ishin angazhuar në struktura ushtarake apo civile gjatë viteve të pushtimit. Gjatë procesit të parë gjyqësor, Prokurori e akuzoi Dom Shtjefnin dhe klerikët e tjerë: “Të pandehurit Don Shtjefën Kurti dhe At Pjetër Meshkalla kanë bashkëpunuar...

Tëhuajëzimi (alineacioni) që pëson një njeri larg Zotit, larg të themi shtëpisë së Atit, ambientit ku natyrisht i përket, është i tmerrshëm. Je larg gjithçkaje madje edhe larg vetvetes. Humb dinjitetin dhe poshtërohesh nga e keqja.

Shkrime të botuara në gazeta të ndryshme nga Rikard Ljarja dhe për Të pas viteve ’90 deri në prill 2020