Kopisti Bartëlbi (Një ngjarje në Wall Street), Herman Melville

Titulli: Kopisti Bartëlbi (Një ngjarje në Wall Street)
Origjinali: Bartleby the Scrivener
Gjinia: Novelë
Autori: Herman Melville
Shqipëroi: Idlir Azizi
Shtëpia botuese: Onufri
Viti: 2015
Fq. 72
Pesha: 0.141 kg.
ISBN: 978-9928-186-41-6

Koment nga përkthyesi

Inatçori është shpeshherë bezdi, madje herë – herë edhe për vetë inatçorin. Sa herë që më kapte "kunja" për të përkthyer këtë novelë të shkurtër, nuk mundja dot kurrë të arrija një përkthim të denjë të formulës së famshme tashmë: "I would prefer not to!", frazë që përbën bazën, thelbin dhe vetë "sebepin" e novelës.

Një mik me preferenca institucionale më pat vënë një ditë në kandar me një lider partiak (revolucionar, të themi), lidhur me sasinë e rëndësisë përkatëse. Ai ma mënjanoi atëherë rëndësinë, por pikërisht pas asaj dite unë u tërhoqa, jo më i nxehur, drejt përkthimit të novelës, që e kisha braktisur disa herë.

Lexuesi i interesuar do të gjejë nëpër libra të tjerë interpretimet e filozofëve lidhur me këtë frazë refuzimi. Refuzimi i Bartëlbit është i drejtpërdrejtë, kategorik... por dhe i brishtë, i qetë, i tërhequr. Pikërisht këto të fundit sjellin vështirësinë e madhe të përkthimit të saktë të këtij refuzimi.

Si të japësh shkurt e qartë një refuzim, por që bëhet me brishtësinë më të madhe, pa dhunë, pa kryeneçësi? Që formula në fjalë të përkthehej: - Do të preferoja që jo! ose – Unë do parapëlqeja të mos e bëja! më dukej fort artificiale. M'u duk shumë e zorshme për përditshmërinë tonë, qoftë edhe në rrethana zyrtare që një shqiptar të artikulonte me sqimë të tepruar kot një frazë refuzimi.

Atëherë mendova të hidhem me mend në "terren": domethenë nisa të përfytyroj të njëjtën situatë në Shqipëri. Fillova të përfytyroj se si mund të refuzonin urdhrin e shefave disa zyrtarë të vegjël e të brishtë, Zhuli Z. i Ministrisë së Jashtme, apo Ahmet S. i Ministrisë së Transportit, të cilët i kisha hasur në punë në Tiranë.

Përkthimi që fillon me "Nuk" hiqej mënjanë si mundësi. Kjo do të ishte normale, sepse mohorja në gjuhën tonë bëhet pikërisht me "nuk" në fillim: Nuk më pëlqen! Nuk dua ta bëj! Nuk ma do mendja! Nuk do të ma kishte ënda etj. etj.

Problemi ishte se si të ruhej struktura e origjinalit: që refuzimi i Bartëlbit, në anglisht, vjen me një fjali afirmative (dëftore) gjithsesi: I would prefer not to! Që fjalë për fjalë do të jepte: - Unë do parapëlqeja që jo! ose – Unë do të kisha preferuar që jo!

Atëherë variantet që shënova anash ishin të llojit: - Besoj se nuk dua!, - Preferoj më mirë jo!, - Parapëlqej mos ta bëj! etj.; sepse kërkoja me ngulm të mbahej ideja e refuzimit kategorik, por me përunjësi e brishtësi. Vështirësia këtu lidhej me faktin që Melville – i nuk përdor aspak folje indikatore "bëj" apo "dua" pas foljes "prefer"; refuzimi i personazhit të tij duket i mjaftueshëm në vetvete, sui generis, dhe pa ndërfutur veprime apo sqarime shtesë.

Vështirësia tjetër më dilte kur mendoja sesi duhej të jepja refuzimin në kushtore: - Do të pëlqeja që jo? – Do të doja të mos? – Do preferoja të mos e bëja!

Mbi autorin

Herman Melville lindi në qytetin e Nju Jorkut më 1819 nga prindër me origjinë franceze e skoceze. Që herët familja e tij ra në vështirësi për shkak të falimentimit të biznesit të të atit, i cili la pas borxhe dhe detyrime financiare. Pas fillores, Herman Melville – i kryen disa studime në Paris, ku mëson gjuhën në mënyrë të përsosur.

Qysh në moshën 14 vjeçare hyn në punë si zyrtar i thjeshtë në bankë. Gjatë periudhës së rinisë së hershme, Melville – i merrte pjesë në shoqëri dijetarësh, që debatonin mbi çështje themelore të shoqërisë. Njëkohësisht thellohet asokohe në leximet e poetëve dhe autorëve të njohur, të cilët arrin t'i njohë gjerë: Shekspir, Milton, Lordin Bajron, Walter Scott e të tjerë.

Poezia e tyre vizionare, orientimi kozmogonik, bashkë me shkrimet biblike të Gjenezës, do të jehojnë mandej nëpër gjithë veprën e tij kryesore.