Sos, një buzëqeshje, Zija Çela

Titulli: Sos, një buzëqeshje
Origjinali: Sos, një buzëqeshje
Gjinia: Roman
Autori: Zija Çela
Shtëpia botuese: Ideart
Viti: 2009
Fq. 272
Pesha: 0.321 kg.
ISBN: 978-99956-29-00-7

Komente mbi librin

"Zija Çela përbën një rast unik në letrat shqie. Ai shfaqet jo si prozatori me i rëndësishëm pas Kadaresë, siç janë shprehur plot dashamirës të autorit, por si një planet letrar, krejt më vete, i pakrahasueshëm, prandaj i rëndësishëm dhe vetvetja.

Romani i tij paraardhës, "Las Varrezas", thellësisht shqiptar e po aq universal, është një kryevepër e groteskut dhe e tragji – komizmit letrar. Një roman krejt i veçantë nga gjithë çfarë kemi lexuar deri më sot në letërsinë shqipe. Një shkrepje e rrallë, fort e rrallë, një nga ato gjetjet me të cilat edhe autori më fatlum mund të ndeshet një herë në njëqind vjet.

Romani "Sos, një buzëqeshje" është libri më i mirë që ka shkruar autori. Në letërsinë shqipe është romani më origjinal që njoh; është më i guximshmi; është romani më modern. Në krahasim me "Las Varrezas" është edhe më i sofistikuar.

Këtu arrihen kufijtë më sipërorë të Erosit, duke kaluar nga dashuria në çift te dashuria njerëzore në përgjithësi. Ai është më i populluar me karaktere të kohës, është piktura më besnike e Tiranës dhe e qyteteve shqiptare. Asnjë shkrimtar shqiptar nuk ka rritur ta japë, madje as të guxojë që t'i afrohet këtij realiteti deri më sot.

"SOS" ëshë një trazim i së vërtetës me përrallën, e surreales me të prekshmen, e fantazisë me të përditshmen, çka krijon te lexuesi një kompleksitet ndjesish, që shilarsojnë mes dhembjes e qeshjes, mes habisë mosbesuese dhe identifikimit me karakteret, mes kureshtjes e libërimit katarsiastik.

Këto lloj ndjesish të një peizazhi me kaq variacione e kaq larg monotonisë, lexuesi me fat arrin t'i përftojë veç nga veprat më cilësore. Dhe si çdo letërsi e nivelit të lartë, romani ka një humor të jashtëzakonshëm, që vjen sa në mënyrë të natyrshme, aq dhe të papritur.

Ky libër ka gjithashtu dritë që depërton ngado përmes hijeve dhe është përplot përfytyrime njerëzore. Falja e buzëqeshjeve është një gjetje e kalibrit të letërsisë së madhe, asaj që duke lindur nga një pendë e vend i caktuar, mbart shpirt dhe vlera universale.

"SOS" është një roman që i çon më tej librat e Zija Çelës. Për ku? Te letërsia që mbetet letërsi. Tek ajo letërsi që i lëshon sos – e, alarme sekrete, shpirtin njerëzor. Është shpërblimi i atyre shkrimtarëve, të cilët janë të preokupuar që të mbesin vetëm shkrimtarë e asgjë më shumë. Por dhe asgjë më pak se kaq."

Rudolf Marku

"Ka shumë njerëz që punojnë gurët e çmuar dhe dhurojnë prej tyre stoli, me të cilat kënaqemi duke i mbajtur gjatë ndër duar. Ata quhen mjeshtër vetëm e vetëm se i dhanë formë një vlere, pavarësisht se as e krijuan dhe as e gjetën atë.

Po ç'mund të themi për Zija Çelën që edhe gjen, edhe përpunon lëndë vezulluese për prozën e tij, nga ajo lëndë që, për ironi, vazhdojmë ta presim prej letërsive të tjera? Duhet të nxitojmë ta quajmë kryemjeshtër? Apo u dashka t'i krijojmë kushte sere për të shkruar me një pseudonim tingëllues latin dhe pastaj ta duartrokasim?

Është paksa vonë për të gjitha këto pandehma. Është vonë, sidomos për vetë autorin e librave me proza aq të pazakonta, për atë që prej kohësh di të nxjerrë në dritë kristale aty, ku të tjerët shohin karbon. Ndër të gjitha ofrimet, më i arsyeshmi do të ishte leximi.

Mbajtja në duar dhe shfletimi i vëmendshëm i librave të tij, të cilët njerëzit e shtënë pas klasifikimeve letrare mëtojnë t'i quajnë magjikë a simbolistë, edhe pse vendet e përshkruara aty, së bashku me banorët e atyre viseve, janë të afërt e të ngjashëm me ne po aq sa syri me syrin.

Me romanin pasardhës "Las Varrezas", por veçanërisht me romanin e ri "Sos, një buzëqeshje", Zija Çela bën që cilësimet "libër i jashtëzakonshëm", "prozë e mrekullueshme", "roman i suksesshëm", të cilat i kemi përdorur ca si lirshëm për prozën shqipe të pas viteve '90, të tingëllojnë paksa të tepruara.

Po ç'i ofron lexuesit ky libër me këtë titull elegant dhe intrigues, me stilin dhe kompozicionin virtuoz, çka ndeshet që në fletët e para? Në të vërtetë, asgjë më shumë por dhe asgjë më pak nga ç'i ofronin Zanat e Malit prototipit artistik të shqiptarit – Gjeto Basho Mujit, këtu e (le të themi) 1000 vjet më parë. A don shpirt? A don dijë? A don gjuhë? A don sy? A don jetë? A don mall? Apo s'don hiç gja?

Të gjitha këto jepen në shkëmbim të një buzëqeshjeje, të cilën duhet të jesh i gatshëm ta bësh fli apo ta falësh pa kushte, sido që të marrë – për mirë a për dreq – jeta; gjithmonë nëse je aq e lirë, sa të dhurosh gjithçka që të është dhuruar, të pranosh fatin që të tërheq për flokësh, lart, drejt Atit dhe atë tjetrin që të tërheq përposhtë, drejt Hiçit pa fund.

Njëlloj, krejt njëlloj si ai Jari Kaçinari i pashoq i këtij romani, që vë me gjithë zemër në ruletin e pandalur të dashurisë, të jetës dhe vdekjes, edhe atë që s'e kish."

Arian Leka