Carere Patria (Mungesa e Atdheut), Migjen Kelmendi

Vrojtues dhe ndriçues i skutave më të thella të qenies, Arapi ngulmon në këto novela, sikurse edhe në poetikën e tij, në gjetjen e atyre udhëve që do të na çonin në kthimin tonë drejt njeriut.

Të çmendurit, meqenëse paraja dhe pushteti u jep fuqinë monetare, kujtojnë se blejnë edhe dashurinë e respektin, nënshtrimin në këmbët e tyre të një populli që ka ndërgjegje e kulturë. Por nuk funksionon kështu në fakt. 

Për nji pjesë të madhe të autoriteteve "misterioze" binomi "gegë – toskë", ose edhe kufizat e tij të marra veç e veç, janë fjalë pa ndonji kuptim, janë "historizëm", fjalë të kohës së Nuhit, gjithsesi pa landësi e përmbajtje.

«Rrefimi i Kjellit "Aleksandra, një histori shqiptare" është një rrëfim gjithëpërshires, i balancuar për një popull të vetmuar, që përplaset në valët e krizave të mëdha të mbijetesës. Për aq kohë sa ka jetuar me familje nê mjedisin tonë, Kjelli ka arritur të njohë jo vetëm historinë, por edhe shpirtin e popullit shqiptar...

Në këto copëza filozofiko-letrare është bërë përpjekje të ribashkohen krijesat e ndara dikur në kohë duke u përballur me njëra-tjetrën meditimi filozofik me relacionet shkencore, inevolucioni i bashkësisë me ndjeshmërinë individuale.

Tregimet e tij të shkruara në frymë migjeniane përbëjnë një hap të mëtejshëm në njohjen e trashëgimisë letrare shqiptare.

Libri mbart një vështrim personal dhe prej shkrimtari, në të cilin ndërthuren dëshmitë imediate me kujtimet dhe refleksionet për një të shkuar të afërme dhe mbi të ardhmen, ashtu si ai i ka ndier dhe përfytyruar.

Në një dialog të mprehtë me Europën posthegjemoniste, poeti Rudolf Marku mbetet dishepull i paepur i një shkolle të përveçme; banor malesh dhe anëdetesh, poezia e tij i shmang perspektivat tokësore për të bërë bashk najadat dhe ujqërit. Marku është poet tragjik, por tragjedia nuk është fjala e tij e fundit.

Gjergj Fishta ka qenë artist i spikatur (ai na ka lënë piktura, projekte arkitekture të realizuara; ka bërë regjisorin e Teatrit të Fretenve, skenografin dhe organizatorin e shfaqjeve). Ai që nga viti 1902 ka qenë një pedagog i përkushtuar (futi gjuhën shqipe si gjuhë mësimi, unifikoi alfabetin latin të shqipes së shkruar, të cilin e kemi edhe sot e kësaj...

Dhe një libër si Bloc notes, të ndërtuar pikërisht me fragmente, gjen të ndërthurura shprehjet më të zakonta e më të larmishme të mendjes: mendime, qëndrime, ndjenja, gjëra të para, të dëgjuara, të shijuara, reale dhe imagjinare, në shtëpinë e fëmijërisë dhe në dhomat e kujtesës, në rrugicat e lagjes dhe në udhët e botës

Sipas dokumentacionit të pasur arkivor, Shtjefën Kurti nuk ka patur marrëdhënie preferenciale me italianë, që ishin angazhuar në struktura ushtarake apo civile gjatë viteve të pushtimit. Gjatë procesit të parë gjyqësor, Prokurori e akuzoi Dom Shtjefnin dhe klerikët e tjerë: “Të pandehurit Don Shtjefën Kurti dhe At Pjetër Meshkalla kanë bashkëpunuar...

I huaj ndihem në këtë epokëtë tymit, të temjanit e mashtrimit,kur Humanizmi dergjur rri përtokëdhe lart valvitet flamur’ i çnjerzimit.

Misheli dhe Ana janë një çift të rinjsh francezë, që kanë vendosur të kalojnë disa ditë të pushimeve të tyre në malet e Veriut të Shqipërisë. Të zënë nga një stuhi e beftë, ata gjejnë strehë në një kullë, e cila fsheh një mister të tmerrshëm