“Një shkrimtar që mbështet pozicione politike, shoqërore apo letrare duhet të veprojë vetëm me mjetet që janë të tijat – pra, me fjalën e shkruar.”
Pavarësisht origjinës së errët që ka, Çmimi Nobel konsiderohet nderi më i madh që mund t’i jepet një qenie njerëzore. Mes personave që e kanë fituar atë janë shumë që kanë pasur pozicione jotipike: Mari Kyri jo vetëm që u bë gruaja e parë që fitoi çmimin Nobel por, për shumë dekada, ishte edhe personi që e fitoi Nobelin në dy shkenca të ndryshme. Aung San Suu Kyi është e vetmja nobeliste e cila e mori çmimin Nobel për paqe ndërkohë që gjendej nën arrest shtëpiak, (si dhe e para që, me sjelljen e saj ndaj një krimi kundër minorancës myslimane të vendit të saj, shkaktoi thirrje për heqjen e çmimit Nobel për paqe). Nobeli ishte gjithashtu institucioni që nuk ia dha këtë çmim shkencëtarëve dhe shkrimtarëve shumë të mëdhenj dhe që gjerësisht konsiderohen si në lartësi më të madhe se sa Nobeli.
Por ndoshta më i çuditshmi në listën e fituesve të këtij çmimi ishte filozofi, shkrimtari dhe aktivisti politik franzez Zhan Pol Sartër (Jean-Paul Sartre 1905-1980)
Në vitin 1964, atij iu dha Çmimi Nobel në Letërsi dhe gjithashtu u bë i pari person që e refuzoi atë. (I vetmi tjetër që refuzoi ishte Lê Ðúc Tho, të cilit i dhanë çmimin nobel për paqe për rolin e tij në marrëveshjen e Parisit për të themeluar paqe në Vietnam. Ai e refuzoi me argumentin se në Vietnam nuk kishte paqe).
Në një deklaratë për shtypin suedez, publikuar më 22 tetor 1964, Sartri ofroi një shpjegim sfidues se pse refuzonte.
Ai shkroi:
“Unë nuk kisha dijeni se Çmimi Nobel jepet pa u konsultuar paraprakisht me personin që e merr atë, dhe unë besoja se kishte kohë për ta parandaluar diçka të tillë. Por tani unë kuptoj se kur Akademia e Suedisë e ka marrë vendimin, ajo nuk mund ta tërheqë atë.
Arsyet e mija për refuzimin e çmimit nuk lidhen me Akademinë e Suedisë dhe as me vetë Çmimin Nobel, siç në fakt e kam shpjeguar në letrën time për Akademinë. Në të, unë aludova për dy lloje arsyesh: personale dhe objektive.
Arsyet personale janë këto: refuzimi im nuk është një veprim impulsiv, unë gjithmonë kam refuzuar nderimet zyrtare. Më 1945, pas luftës, kur mua më ofruan Legjionin e Nderit, unë e refuzova atë, megjithëse isha simpatik ndaj qeverisë. Në mënyrë të ngjashme, unë nuk kam kërkuar kurrë të hyj në Collège de France, siç kanë sugjeruar shumë nga miqtë e mi.
Kjo sjellje bazohet mbi mendimet e mija mbi të qenit shkrimtar. Një shkrimtar që mbështet pozicione politike, shoqërore apo letrare, duhet të veprojë vetëm me mjetet që ka të tijat – pra, fjalën e shkruar. Të gjitha nderimet që ai mund të marrë, i ekspozojnë lexuesit ndaj presioneve që unë nuk i konsideroj të dëshirueshme. Nëse unë firmos si Zhan Pol Sartër nuk është njësoj nëse unë firmos Zhan Pol Sartër Nobelist.
Por në një intervistë më vonë për BBC Sartri ofron një shpjegim më pak politikisht korrekt:
Për shkak se unë jam politikisht i përfshirë, estabilishmenti borgjez dëshironte të mbulonte “gabimet e të shkuarës” të mija. Tani, ka këtu një pranim! Dhe ata më dhanë mua Çmimin Nobel. Ata “më falën” mua dhe thanë se unë e meritoja. Kjo ishte monstruoze!
Megjithatë shumë vranë mendjen nëse kjo goditje reklamuese ishte e nevojshme. Pasi një çmim si Nobeli jepet, ka pak rëndësi praktike (me përjashtim të afro 1 milionë dollarëve shpërblim) nëse ai refuzohet apo jo.