Virginia Woolf (1936)
Shoqata Ndërkombëtare e Artistëve më kërkoi të shpjegoj aq shkurt sa mundem se pse artisti aktualisht është i interesuar, në mënyrë aktive dhe të sinqertë, në politikë. Sepse duket se ka disa njerëz për të cilët, ky interes është i dyshimtë.
Që shkrimtari është i interesuar për politikën, kjo nuk ka nevojë të thuhet. Çdo listë botuesi dhe pothuajse çdo libër i botuar aktualisht përbën provë për këtë.
Historiani në kohën tonë nuk po shkruan për Greqinë dhe Romën në lashtësi, por për Gjermaninë dhe Spanjën e sotme; biografi po shkruan për jetët e Hitlerit dhe Musolinit, jo të Henrit të Tetë apo Charles Lamb; poeti sjell komunizmin dhe fashizmin në lirikat e tij; romancieri transformon jetët private të personazheve të tij në mjedisin e tyre shoqëror dhe opinionet e tyre politike.
Dukshëm shkrimtari është kaq shumë afër me jetët njerëzore sa çfarëdolloj trazimi në të ndryshon edhe këndvështrimin e tij. Ose ai përqendron shikimin mbi problemin më të afërt; ose e sjell temën e tij në raport me të tashmen; ose në disa raste, kaq i ngrirë nga trazirat aktuale, për një copë herë, vendos të qëndrojë i heshtur.
Vetëm se mund të pyetet: pse një trazirë e tillë duhet të prekë piktorin apo skulptorin? Puna e tyre nuk lidhet me ndjenjat e modelit, por me formën. Trënfafili dhe molla nuk kanë mendime politike. E pse ai duhet të kalojë kohë duke menduar për to, siç ka bërë gjithmonë, nën dritën e ftohtë nga veriu që vijon të bjerë përmes studios së dritares së tij?
Që t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje nuk është e lehtë, sepse të kuptosh se pse artisti – artisti i arteve figurative – preket nga gjendja e shoqërisë, ne duhet të përpiqemi të përkufizojmë marrëdhënien e artistit me shoqërinë dhe kjo është e vështirë, pjesërisht për shkak se një përkufizim i tillë nuk është bërë deri më sot.
Por ka një lloj të kuptuari mes tyre, dhe shumica e njerëzve duhet të jenë dakord për këtë; dhe për kohët e paqes mund të thuhet afërsisht si vijon:
Arstisti mund të thotë se në një gjendje paqeje, vlera e punës së tij varet nga liria e mendjes së tij, siguria e personit të tij dhe imuniteti ndaj punëve praktike – sepse që të përzjesh artin me politikën, do të thotë ta ndosësh atë – e për rrjedhojë, ai është çliruar nga detyrat politike; ai gjithashtu ka sakrifikuar edhe shumë privilegje të cilat gëzon qytetari aktiv; dhe për rrjedhojë, ka krijuar atë që quhet vepër arti.
Shoqëria nga ana e vet është e detyruar të drejtojë shtetin në një mënyrë të tillë që ai t’i paguajë artistit jetesën; të mos kërkojë ndihmë aktive nga ai; dhe ta konsiderojë veten të shlyer për pagesën që i ka bërë artistit përmes punëve të artit që ai ka bërë.
Me shumë thyerje dhe harresa nga të dyja palët, kjo kontratë është ruajtur; shoqëria ka pranuar punët e artistit në shkëmbim të shërbimeve të tjera dhe artisti, duke jetuar në shumicën e herës në gjendje të vështirë për të të ardhur keq, ka shkruar apo ka pikturuar duke injoruar trazirat politike momentale.
Kështu bëhet e pamundur që, kur ne lexojmë Keats, apo shohim pikturat e Ticianit apo Velazquez, apo dëgjojmë muzikën e Mozart apo Bach të themi se cila ka qenë gjendja politike në vendin dhe kohën kur këto vepra arti janë bërë.
Dhe nëse do të ishte ndryshe – nëse ‘Ode to a Nightingale’ (Oda e bilbilit) të jetë frymëzuar nga urrejtja përkundrejt Gjermanisë; aopo nëse Baçhus dhe Ariadne të kenë simbolizuar pushtimin e Abisinisë; nëse Figaro të kishte për synim të denonconte doktrinën e hitlerit, ne duhet të ndjehemi të mashtruar dhe të tillë që na është imponuar diçka, njësoj sikur bukëpjekësi të na japë bukë të bërë me llaç në vend të bukës së bërë me miell.
Dhe për më tepër, nëse është e vërtetë se një kontakt i tillë ekziston mes artistit dhe shoqërisë në kohë paqe, kjo nuk do të thotë se artisti është i pavarur nga shoqëria. Materialisht, natyrisht, ai varet prej saj për bukën dhe gjalpin.
Arti është luksi i parë që hidhet poshtë në kohë të vështira, dhe artisti është i pari nga punëtorët që vuan. Por ai varet nga shoqëria edhe nga pikëpamja intelektuale.
Shoqëria nuk është vetëm pagatori i tij por edhe patroni. Dhe nëse patroni është tepër i zënë apo tepër i shqetësuar me çështje të tjera për të ushtruar aftësinë e tij kritike, artisti do të punojë në një vakum dhe arti do të vuajë, e ndoshta do të zhduket nga mungesa e të kuptuarit.
Sërish, nëse patroni nuk është as i varfër dhe as indiferent, por diktatorial – nëse ai do të blejë vetëm tablotë që lajkojnë fodullëkun e tij apo i shërbejnë politikave të tij – atëhere sërish artisti pengohet dhe puna e tij bëhet e pavlerë.
Dhe edhe nëse ka ndonjë lloj artisti që mund t’i lejojë vetes të injorojë patronin, ose për shkak se ka të ardhura private, ose se ka mësuar me kalimin e kohës të krijojë stilin e vet dhe të varet nga tradita, këto në shumicën e rasteve janë artistë të moshuar, puna e të cilëve është bërë sakaq. Edhe ata, gjithsesi, nuk janë kurrsesi imunë.
Megjithëse mund të jetë e lehtë që të theksohet kjo punë deri në absurditet, sërish fakti mbetet se ushtrimi i artit, në vend që ta largojë artistin nga lloji i tij, në fakt rrit ndjeshmërinë e tij.
Ajo kultivon te ai një ndjenjë e pasion mbi nevojat e njerëzimit në atë masë sa qytetari, detyra e së cilit është të punojë në një vend të caktuar apo një parti të caktuar, ndoshta nuk ka as kohë dhe as nevojë që ta kultivojë.
Edhe nëse ai është joefikas në këtë drejtim, kjo nuk do të thotë se ai detyrimisht është apatik. Ndoshta, me të vërtetë, ai vuan më shumë se sa qytetari aktiv për shkak se ai nuk ka një detyrë të dukshme për të bërë.
Për arsye të tilla është e qartë se artisti preket po aq shumë nga qytetarët e tjerë kur shoqëria është në kaos, mefgjithëse trazira e prek atë në mënyra të ndryshme. Studio e tij është larg të qenit një strehë e izoluar ku ai mund të meditojë mbi modelin e mollës në paqe. Ajo është e rrethuar nga zërat, të gjithë trazues, disa për një arsye, disa për një arsye tjetër.
I pari është zëri që qan: Unë nuk mund të të mbroj ty; unë nuk mund të të paguajë ty. Jam kaq i torturuar dhe i trazuar sa nuk jam më në gjendje të shijoj punët e tua të artit.
Pastaj është zëri që kërkon ndihmë: Zbrit nga kulla jote e fildishit, dil nga studioja, qan ky zë, dhe përdor talentet e tua si mjek, si mësues, jo si artist.
Dhe pastaj është zëri që paralajmëron artistin se nëse ai nuk arrin të tregojë bindshëm se pse arti është në përfitim të shtetit, ai do të detyrohet të ndihmojë shtetin në mënyrë aktive, për shembull, duke prodhuar aeroplanë apo duke shtënë me pushkë.
Dhe në fund, ka një zë të cilin artistët në vende të tjera e kanë dëgjuar dhe sakaq po i binden: është zëri që thotë se artisti është shërbëtor i politikanit.
Ti do ta ushtrosh artin tënd, thotë ai, sipas kërkesës sonë. Pikturo për ne, gdhend statujat tona për të na lartësuar. Lartëso fashizmin; lartëso komunizmin. Prediko atë që ne të urdhërojmë të predikosh. Ti nuk mund të ekzistosh ndryshe.
Me gjithë këto zëra që i përplasen në veshë, si mundet që artisti të qëndrojë në paqe në studion e tij duke medituar mbi modelin e tij të mollës nën dritën e ftohtë që mbërrin përmes dritares së studios së tij?
Artisti është i detyruar të marrë pjesë në politikë: ai duhet të organizohet në shoqëri, të tilla si Shoqata Ndërkombëtare e Artistëve.
Dy kauza me rëndësi të madhe për të janë në rrezik. E para është mbijetesa e atij vetë: tjetra është mbijetesa e artit të tij.
*
Publikuar fillimisht në gazetën The Daily Worker (1936); ribotuar në Ese të përzgjedhura nga Virginia Woolf, redaktoi: David Bradshaw (Oxford World Classics, 2008)