Lekë Matranga, njeriu, koha, vepra, Matteo Mandala

Titulli: Lekë Matranga, njeriu, koha, vepra, me botimin kritik të varianteve dorëshkrim e të shtypur të veprës "E mbsuame e krështerë, 1592"
Gjinia: Studime albanologjike
Autori: Matteo Mandalà
Shtëpia botuese: Ombra GVG
Viti: 2012
Fq. 564
Pesha: 1.676 kg.

Koment nga autori

Interesi për veprën e Lekë Matrangës më lindi gjatë kërkimeve që zhvillova pranë arkivit historik të eparkisë së Horës së Arbëreshëve dhe të dioqezës së Monreales, rreth viteve 1980 – 1984, kur isha ende student...

Në vitet 1984 – 1987, gjatë një fushate kërkimore trevjeçare që ndërmori Instituti i Gjuhës dhe i Letërsisë Shqipe të Universitetit të Palermos, me nxitjen e mësuesit dhe udhëheqësit tim, prof. Antonino Guxetës, gjeta disa dokumente që më vonë vendosa t'i mblidhja e t'i paraqisja në një studim të shkurtër, që u botua në vitin 1989.

Duke qenë i sigurt se të tjera dokumente do të dilnin në dritë nga hulumtime më sistematike, vijova punën, që ndërkohë e kisha shtrirë edhe mbi studimin filologjik të tekstit të katekizmit.

... Megjithatë shumë çështje mbeten ende të pazgjidhura. Disa të dhëna të pakta kanë ndihmuar disi në davaritjen e mjegullës së dendur që mbulon identitetin e Matrangës e të personazheve të tjera që lidhen drejtpërdrejtë ose tërthorazi me botimin e përkthimit të tij, shumë aspekte të tjera të dorës së dytë, si fjala vjen , prejardhja e familjes Matranga, kanë tërhequr vëmendjen e studiuesve aq shumë sa askujt nuk i ka rënë në sy fakti se madje edhe mbiemri i Matrangës është shtrembëruar në Matrënga.

Ngulimet arbëreshe në Sicili dëshmohen qysh nga mesi i shek. XV kur grupe të shumta arbëreshësh, sidomos pas vdekjes së Skënderbeut (1468), u vendosën në disa krahina të Italisë Jugore. Hora e Arbëreshëve (në italisht Piana degli Albanesi), ngulimi më i madh arbëresh i Sicilisë, u themelua aty nga fundi i shek. XV.

Sipas të dhënave që kemi deri më sot, nuk mund të themi me siguri sa refugjatë arbëreshë u vendosën në zotërimet feudale të Monreales, e nuk dimë as se nga ç'treva shqipfolëse ballkanike vinin ata. Prej tyre njohim shumë mbiemra familjesh, disa prej të cilëve dëshmohen qysh nga Mesjeta...

Hulumtimet e kryera deri më sot mbi jetën e Lekë Matrangës nuk janë shquar për rreptësi shkencore e karakter sistematik, kushte të domosdoshme këto për inkuadrimin historiko – kulturor të veprës së tij.

Gjatë rishqyrtimit të kontributeve të sjella nga studiuesit që janë marrë me këtë çështje të bën përshtypje fakti që zbulimi i disa dokumenteve të rëndësishme është bërë krejt rastësisht. Por kësaj bien në sy mangësitë, kufizimet dhe pasaktësitë që karakterizojnë përpjekjet për të rindërtuar qoftë jetën e Lekë Matrangës, qoftë edhe kontekstin historiko – kulturor në të cilin ai jetoi e punoi.

Ky libër u botua për të parën herë në Itali në vitin 2004. Qysh atëherë mbi veprën e Lekë Matrangës nuk është sjellë asnjë kontribut tjetër i rëndësishëm. Për këtë arsye mendova ta botoj në shqip këtë libër ashtu siç doli shtatë vjet më parë, pra pa i hequr pothuajse asgjë strukturës origjinale të veprës.