Trilogjia Albanika, Arshi Pipa

Titulli: Trilogjia Albanika (kopertinë e trashë)
Origjinali: Trilogia Albanica
Gjinia: Studime albanologjike, kritika
Autori: Arshi Pipa
Shqipëroi:  Primo Shllaku, Myftar Gjana, Abdurrahim Myftiu
Shtëpia botuese: Princi
Viti: 2013
Fq. 780
Pesha: 1.884 kg
ISBN: 978-9928-4090-6-5

Mbi librin

Trilogjia Albanika përbëhet nga tre vëllime: "Vargu folklorik, ndërtimi dhe gjinitë", "Jeronim De Rada" dhe "Letërsia shqipe, perspektiva shoqërore".

Koment nga autori mbi "Vargu folklorik, ndërtimi dhe gjinitë"

Kjo sprovë ia detyron qenien e vet një shmangieje nga puna ime mbi De Radën. Ndërsa po rropatesha me metrikën e Milosaos, krejt papritur u ndjeva se kisha ngecur. Kushdo mund ta shohë se metri i Milosaos përgjithësisht është i njëjti me tetërrokëshin trokaik që haset në pjesën më të madhe të poezisë gojore shqipe, si në toskërisht, ashtu edhe në gegnisht.

Madje, rravgimet prej normës janë të atilla saqë çdo përpjekje për t'i përgjithësuar ka rezultuar e pakënaqshme. Për ta zgjidhur këtë problem, fillimisht do të më duhet ta shqyrtoja metrikën shqipe në tërësinë e saj, pastaj të përpiqesha për ta përcaktuar metrikën e Milosaos, e cila bazohet në atë të këngëve suaze të përgjithshme.

Por shumë shpejt, arrita të kuptoj se metrika shqipe është shumë më e ndërlikuar sesa kujtoja. Dhe kështu, ajo që fillimisht qe nisur si artikull, u rrit e u rrit derisa mori përmasat e kësaj monografie.

Por kjo monografi nuk do të mund të shkruhej pa një tjetër faktor ndihmëtar, interesin tim të rrënjosur për folklorin shqiptar. I lindur në Shkodër, kisha qenë me shumë fat që pata gjyshe nga ana e nënës një grua, dijet e së cilës ishin vetëm gojëdhënat e folku.

Koment nga autori mbi "Jeronim De Rada"

Si më bëri për vete Milosao – ja e De Radës dhe si u dhashë me gjithë shpirt mbas saj është një histori që zë fill në vitet e shkollës së mesme. Asokohe, gjithë – gjithë prej kësaj poeme, mund të gjeje për të kënduar veç disa këngë të pakta të përmbledhura në antologjitë shkollore.

Kur e këndova të plotë, në përkthimin italisht të Vittorio Gualtieri – t, u mahnita. Më ra në dorë edhe antologjia e hartuar nga Mikele Markiano me përkthime të krijimtarisë poetike të De Radës, ku gjeta pjesë të përzgjedhura mirë nga poema "Milosao".

Ky libër ndahet në tri pjesë. Pjesa e parë, e mbështetur në dorëshkrime të botuara e të pabotuara, përvijon rrugën e poetit të ri nga vjershat e para në italishte deri te "poema popullore klasike", Milosao. Pjesa e dytë merr në shqyrtim gjuhën dhe metrikën e De Radës. Kjo e fundit është trajtuar si rast i veçantë i metrikës së poezisë gojore italo – shqiptare, e cila është objekt i një kreu më vete.

Në pjesën e tretë, krejt krijimtaria e De Radës, me gjithë shkrimet në italishte, bëhet objekt i një shqyrtimi stilistik në lidhje të ngushtë me ideologjinë e poetit. Ky studim e shpjegon poezinë e De Radës si një dukuri sinkretizmi kulturor dhe e përkufizon Milosaon, "lule hibride", si poemë kalabro – shqiptare riti ortodoks.

Kreu i bibliografisë përfshin një përshkrim të dorëshkrimeve të De Radës në katër pika ku gjenden: Biblioteca Civica, Kozencë; Biblioteca Nazionale, Firence; Biblioteka Mbretërore, Kopenhagë; Arkivi i Shtetit, Tiranë.

Koment nga autori mbi "Letërsia shqipe, perspektiva shoqërore"

Ky libër është një vazhdim i eseve mbi letërsinë dhe folklorin shqiptar, disa prej të cilave të botuara plotësisht apo pjesërisht. Ndërsa gjenden disa vepra mbi historinë e letërsinë shqipe, mungon edhe një vepër mbi faktorët sociologjikë. Një vepër e tillë është më e nevojshme meqë letërsia shqipe është kryesisht një produkt (zhvillim) i folklorit, një shkencë shoqërore.

Eseja e parë "Ethos – i dhe Ethnos – i në traditën letrare arbëreshe" e çon lexuesin në origjinën e letërsisë shqipe, në gjysmën e parë të shekullit të 18. Ajo periudhë dëshmoi një interes në mbledhjen dhe përpunimin e poezisë gojore, kryesisht epike dhe të këngëve të shenjta nga priftërinjtë italo – shqiptarë të ritit ortodoks grek.

Inkubacioni letrar i këtij materiali folklorik dhe gati popullor, koleksioni më i hershëm i të cilit është Chieuti Codex (1737), zgjati një shekull të plotë. Në vitin 1936, Milosao, xhevahiri i letërsisë arbëreshe doli në dritë. Poema, origjina e thjeshtë e së cilës mbështetet në mbledhjen e këngëve të popullit nga De Rada në vendlindjen e vet të Kalabrisë, është kryevepra e letërsisë romantike që lulëzoi në shek. 19 dhe vazhdoi edhe pas arritjes së pavarësisë nga Shqipëria në 1912.