Titulli: Dëshmon Pereira
Origjinali: Sostiene Pereira
Gjinia: Roman
Autori: Antonio Tabucchi
Shqipëroi: Mimoza Hysa
Shtëpia botuese: Ombra GVG
Viti: 2005
Fq. 170
Pesha: 0.289 kg.
ISBN: 978-99943-778-5-X
Koment nga autori
Doktor Pereira më erdhi për vizitë për herë të parë një mbrëmje shtatori të 1992-it. Në atë kohë ai nuk quhej ende Pereira, nuk kishte marrë ende tipare të qarta, ishte diçka i vagullt, ikanak dhe i tymtë, por kishte tashmë dëshirë të ishte protagonist libri. Ishte vetëm një personazh në kërkim të autorit. Nuk di përse më zgjodhi pikërisht mua për ta treguar. Një mundësi është sepse një muaj më parë, në një ditë torturuese gushti në Lisbonë, edhe unë kisha bërë një vizitë.
E kujtoj me imtësi atë ditë. Në mëngjes bleva një gazetë të qytetit dhe lexova lajmin që një gazetar i vjetër kishte ndërruar jetë në Spitalin e Santa Maria të Lisbonës dhe se kufoma e tij do të vendosej në kapelën e spitalit për ti bërë nderimet e fundit. Nuk dëshiroj tia them emrin për tu treguar i matur. Do të them vetëm se ishte një njeri që e kisha njohur kalimthi në Paris, në fund të viteve gjashtëdhjetë, kur ai shkruante në një gazetë pariziene si emigrant portugez.
Ai kishte ushtruar profesionin e gazetarit në vitet dyzet e pesëdhjetë, në Portugali, nën diktaturën e Salazarit. Dhe kishte mundur ti punonte një rreng diktaturës salazariste duke botuar në një gazetë portogeze një artikull të guximshëm kundër regjimit. Pastaj, natyrisht, kishte pasur probleme serioze me policinë dhe kishte zgjedhur rrugën e emigrimit. E dija se pas shtatëdhjetë e katrës, kur në Portugali u vendos demokracia, ishte kthyer në vendin e tij, por nuk e takova më.
Nuk shkruante më, ishte në pension, nuk e di si jetonte, për fat të keq ishte harruar. Në atë periudhë Portugalia jetonte jetën e vrullshme dhe të lëvizshme të një vendi që gjen demokracinë pas pesëdhjetë vjetësh diktaturë. Ishte një vend i ri, i drejtuar nga njerëz të rinj. Askush nuk kujtohej më për një gazetar plak që në fund të viteve dyzet i ishte kundërvënë me vendosmëri diktaturës salazariste.
Shkova të vizitoja trupin e të ndjerit në dy të pasdites. Kapela e spitalit ishte e shkretë. Arkivoli ishte i zbuluar. Zotëria ishte katolik dhe i kishin vënë mbi gjoks një kryq prej druri. Qëndrova pranë tij nja dhjetë minuta. Ishte një plak i bëshëm, madje i shëndoshë. Kur e njoha në Paris ishte një burrë rreth të pesëdhjetave, i dobët dhe i zhdërvjellët. Pleqëria, ndoshta jeta e vështirë, e kishin shndërruar në një plak të shëndoshë e të squllët.
Në këmbë të arkivolit, në një mbajtëse të vogël, ndodhej një regjistër i hapur ku ishin hedhur firmat e vizitorëve. Ishin shkruar disa emra, por unë nuk njihja asnjë. Ndoshta ishin kolegët e tij të vjetër, njerëz që kishin kaluar me të të njëjtat beteja, gazetarë në pension.
Në shtator, siç po thosha, më erdhi për vizitë Pereira. Aty për aty nuk dita se çfarë ti thosha, edhe pse e kuptova turbull që ajo ngjashmëri e vagullt që paraqitej nën pamjen e një personazhi letrar ishte një simbol dhe një metaforë: në një farë mënyre ishte tjetërsimi fantasmatik i gazetarit plak të cilit i kisha dhënë lamtumirën e fundit. U zura ngushtë por e prita me përzemërsi.
Atë mbrëmje shtatori e kuptova turbull se shpirti që endej në hapësirën e eterit kishte nevojë për mua për tu treguar, për të përshkruar një zgjedhje, një torturë, një jetë. Në atë hapësirë të privilegjuar që paraprin çastin e përgjumjes dhe që për mua është hapësira më e përshtatshme për të pritur vizitat e personazheve të mi, i thashë të kthehej përsëri, ta hapte zemrën me mua, të ma tregonte historinë e tij. Ai u kthye dhe unë i gjeta menjëherë një emër: Pereira.
Në portugalisht Pereira i thonë pemës së dardhës, dhe si të gjithë emrat e pemëve frutore, është një mbiemër me origjinë çifute, ashtu si në Itali mbiemrat me origjinë çifute janë emrat e qyteteve. Me këtë desha të nderoj një popull që ka lënë një gjurmë të thellë në qytetërimin portugez dhe që ka pësuar padrejtësitë e mëdha të Historisë. Po kishte dhe një arsye tjetër, me origjinë letrare, që më shtyu te ky emër: një poezi e shkurtër e Eliotit e titulluar What about Pereira? në të cilën dy mikesha kujtojnë, në dialogun e tyre, një portogez misterioz të quajtur Pereira, për të cilin nuk do të mësohet kurrë asgjë. Kurse nga Pereira im unë fillova të mësoj shumë gjëra.
Në vizitat e tij natën i pëlqente të më tregonte se ishte i ve, i sëmurë me zemër dhe i trishtuar. Që dashuronte letërsinë franceze, veçanërisht shkrimtarët katolikë mes dy luftërash, si Moriakun e Bernanosin, që mendonte gjithë kohën për vdekjen, që miku i tij më i besuar ishte një françeskan i quajtur at Antonio, tek i cili rrëfehej me frikën mos ishte heretik ngaqë nuk besonte në ringjalljen e trupit.
Dhe pastaj, rrëfimet e Pereirës, bashkuar me imagjinatën e atij që shkruan, përbënë të tërën. Te Pereira gjeta një muaj kyç të jetës së tij, një muaj të tmerrshëm, gushtin e 1938-s. Risolla Evropën në buzë të shkatërrimit të luftës së dytë botërore, të luftës civile spanjolle, të tragjedive të së shkuarës sonë të afërt. Dhe në verën e nëntëdhjetë e treshit, kur Pereira, tashmë miku im i vjetër, më kishte treguar historinë e tij, unë munda ta shkruaja. E shkruajta në Vekiano, gjatë dy muajve po të tmerrshëm, të një pune intensive dhe të vrullshme.
Krejt rastësisht e përfundova së shkruari faqen e fundit më 25 gusht të 1993-shit. Dhe desha ta regjistroj atë datë në fund të faqes, sepse është një ditë e rëndësishme për mua: është ditëlindja e vajzës sime. Mu duk një sinjal, një shenjë e mirë. Dita e lumtur e ardhjes në jetë të fëmijës sim lindte, falë forcës së shkrimit, dhe historinë e jetës së një njeriu. Ndoshta, në ndërthurjen e pakuptueshme të ngjarjeve që perënditë na gatisin, e gjitha kjo ka kuptimin e vet.
Marrë nga Gazeta Shqiptare Online, 1 prill 2012
Komente mbi librin
"A ka mundësi që një libër a një roman, të të shqetësojë ngaqë është tepër i bukur? Më së shumti jo sepse të jep kënaqësi, por mbi të gjitha ngaqë të bën ta duash pa rezerva..."
Lalla Romano
"Letërsia të përgatit në mënyrë (mbase vetëm) që të luftosh dhe sfidosh historinë. Pereira zbulon (shumë Pereira janë zhdukur në historinë e tyre vetjake dhe në atë të vendit të tyre) rrugëdalje të paparashikuar, shpëtimin pas vdekjes."
Paolo Mauri
"Për lexuesin nuk është e thënë që të dijë se në cilin front a në cilën gjykatë "dëshmon" Pereira. Mrekullisht, ai kupton shpejt e bukur se: ka gjykatë të letërsisë, akoma më mirë tek gjykata e tekstit letrar."
Georgio Bertone
