Arkitektura dhe diktatura, Petraq Kolevica

Titulli: Arkitektura dhe diktatura
Origjinali: Arkitektura dhe diktatura
Gjinia: Arkitekturë
Autori: Petraq Kolevica
Shtëpia botuese: Logoreci
Viti: 2004
Fq. 266
Pesha: 0.361 kg
ISBN: 978-99927-937-7-5

Mbi librin

Libri "Arkitektura dhe Diktatura" ndjek jetën e pasur të inxhinierit, artistit dhe intelektualit Petraq Kolevica që nga lindja e rinia në Korcën e viteve '40-50 e deri në zgjedhjen deputet e kryesimin e shoqatës së parë të arkitektëve shqiptarë në vitet '90. Libri është interesant nga pikëpamja historike edhe pse fatkeqësisht ndalet relativisht shkurt në pjesën analitike dhe teorike të arkitekturës së krijuar gjatë viteve të komunizmit.

Kapitujt e parë bëjnë një përmbledhje mjaft interesante te vegjëlisë së inxhinierit në Korçë. Ndihet njëherazi melankolia për rininë e njëkohësisht kurioziteti i një djali të ri në një nga qytetet më të kulturuara të Shqipërisë.

Me përfundimin e shkollës së mesme, Kolevica zgjedh e zgjidhet të studjojë inxhinieri ndërtimi pranë Fakultetit të Inxhinierisë së Ndërtimit në Tiranë. Ai tregon mbi jetën në konviktet e Tiranës, mjerimin dhe varfërinë – por njëkohësisht dhe kënaqësinë universale të një të riu larg shtëpisë i cili i përshtatet jetës në qytetin më të madh të vendit.

Më pas libri merr një trajtë më të fokusuar drejt arkitekturës. Inxhinier Kolevica përmbledh karrierën e tij profesionale nëpërmjet ndërtesave kryesore të projektuara prej tij: nga ndërtesa pas Bankës Qëndrore në Tiranë e deri tek pjesmarrja në skuadrën e projektimit të Muzeut Kombëtar.

Me çdo ndërtesë, Kolevica shtjellon prapaskenat e ndërtimit, ndikimin e politikës në artin dhe arkitekturën e kohës, si dhe mënyrën se si projektimi funksiononte gjatë viteve të komunizmit në Shqipëri. Vihet re dukshëm ndikimi modernist në arkitekturën e Kolevicës sidomos kur merr parasysh rreziqet dhe vështirësite e kohës.

Interesante janë ndodhitë e arkitektëve tek mundoheshin me çmundeshin të shihnin një "cope aeroporti apo stacioni treni" – siç shprehet Kolevica – në udhëtimet e shkurtra me karakter profesional jashtë Shqipërise. Tjetër element që shfaqet shpesh e që tregon një kontrast të fortë me praktikën e sotme është mungesa e gjerë e literaturës dhe referencave profesionale qoftë praktike ashtu edhe teorike.

Kjo e bënte Kolevicën qe çdo herë që i binte një liber a një revistë e re në dorë, ta gllabërtonte një a më shumë herë, e kësisoj të mësonte çdo detaj të ndërtesave të eskpozuara aty – në njëfarë mënyre arkitektët e izoluar nga referencat e huaja tentonin të nxirrnin ç'te mundeshin nga ato pak informacione që kishin. Sot ndërkohë informacioni është pafundësisht i gjerë, e mbase pikërisht për këtë shkak mungon studimi i thellë i çfarëdo libri apo reviste, e kryesisht këtyre i bëhet një lexim sipërfaqësor e i përciptë.

Libri përfundon me njëfarë zhgënjimi nga autori me sistemin e ri – ndihet pakënaqësia e tij me kohën. Për shembull autori shprehet tejet i indinjuar me dekorimin me ngjyra që i bëhet ndërtesës pas bankës qendrore pas zgjedhjes së Edi Ramës në krye të bashkisë së Tiranës. Ai e quan vulgare ndërhyrjen ne punën e tij dhe pretendon se mjaft miq të tij arkitektë e mendonin si ai por nuk shpreheshin.

Në kontekstin e hisorisë së suksesit që lyerja e pallateve gri të Tiranës lexohet sot, të bën përshtypje reagimi i Kolevicës në gazetat e kohës. Duket sikur padashje ai mbyll një qark vicioz universal që shkon përtej formës politike të drejtimit të shtetit. Kolevica ishte i porsadiplomuari kritik mbi zgjedhjet dhe formën arkitektonike dhe urbanistike të kohës.

Ai pranon dhe në libër se shumë nga zgjedhjet e bëra në Ndërmarrjen Projekti apo në Institut të Projektimit ishin tërësisht ideologjike e aspak moderne. Është sërish ai, që tashmë përfaqëson arkitektin e pastër modernist, i cili ndihet i kritikuar nga idetë e reja dekorative – deri diku postmoderne të viteve 2000.

Besoj libri është mjaft interesant për të gjithë, por sidomos për arkitektët dhe urbanistët që nuk kanë jetuar apo punuar gjatë viteve të komunizmit. Ai na jep një perspektivë të gjerë edhe pse sipërfaqësore të një praktike arkitektonike tërësisht të ndryshme nga ajo e sotmja.

Marrë nga www.tiranare.com