Qeveria e Federatës Ruse urdhëroi mobilizimin e parë të pjesshëm që nga Lufta e Dytë Botërore me synimin e deklaruar për të thirrur nën armë 300 mijë rezervistë, pra njerëz që kanë bërë shërbimin e detyrueshëm ushtarak më parë dhe që tani thirren efektivisht për luftën në Ukrainë. Rusia është një vend ku shërbimi ushtarak është i detyrueshëm për të gjithë popullsinë e meshkujve, gjë që në Shqipëri ka qenë deri në vitin 2007 ndërsa në shumicën dërrmuese të vendeve anëtare të NATO-s është hequr prej dekadash.
Peter Pomerantsev, gazetari britanik dhe autor i librit Asgjë s’është e vërtetë dhe çdo gjë është e mundur, ka një kapitull në këtë libër që shpjegon se ccfarë ndodh rëndomë në Rusi me shërbimin ushtarak. Këtë fragment po e japim më poshtë:
Mëngjesi i vonë mban gjithmonë erë benzine në qytet, e djegur me tepri gjatë mbrëmjeve të fundjavës dhe e tillë që të krijon shtresë në gojë, ndërsa dëbora e bardhë e së dielës fillon të kthehet në baltë të hënën – dhe unë jam me vonesë. Rrëmbej kameran dhe vrapoj për te apartamenti im në katin e lartë me pamje të gjerë të bregut të lumit madhështor dhe më tutje ku gjendet universiteti. Kafazi i shkallëve, i lyer me jeshile të errët, është përplot me bishta cigaresh dhe toptha të vegjël të kaftë dëbore të shkrirë, që ka rënë nga çizmet. Dyert e apartamentit janë të blinduara për siguri, gjë që i bën ato të duken si qeli azili. Pas dyerve të hekurit gjenden apartamentet e milionerëve; të gjithëve u ka ecur mirë në këtë qytet miliarderësh me fytyrë bebi, por në veçanti në këtë bllok, një bllok pallatesh Gotike të epokës së Stalinit, rezervuar për elitën diplomatike të partisë dhe të KGB-së dhe për aktorët e mëdhenj, më të fundit që kanë përfituar nga rendi i vjetër dhe të parët që përfitojnë nga ky i riu. Megjithatë askujt nuk i shkon ndër mend të bashkëpunojë për të lyer kafazin e shkallëve. Kujdesi ndalon te pragu i apartamentit tënd. Ti ledhaton dhe ngjyen me pará botën tënde personale, por në hapësirën publike kthehesh menjëherë në tip nervozi.
Unë marr ashensorin, ende të ndriçuar nga një poç i verdhë i zbehtë, pasi kaloj pranë një gruaje të çmendur që ulet te shkallët dhe bërtet: “Unë jam një vezë, unë jam një vezë”, gjatë të gjithë ditës dhe natës. “KGB-ja erdhi dhe më mori. Ata erdhën dhe më morën. Unë jam një vezë!” (Çfarë do të thotë kjo? Pyes veten vazhdimisht. A i kanë bërë gjë asaj? Apo është thjesht e pakuptimtë?) Te dera e jashtme prek xhepin e pantallonave për të kontrolluar konturet e holla të pasaportës dhe kuptoj se nuk e kam marrë. Gjithmonë duhet pasaporta, gjithmonë “Dokumenti”! Ty mund të të ndalojë policia dhe të të kontrollojë dokumentet në çdo çast. Mund të të ndodhë ndoshta vetëm një ose dy herë në vit, por sidoqoftë të ndodh që të duhet të qëndrosh në radhë dhe të trokasësh në dyer për të marrë një bibliotekë të tërë me pulla, vula, rregullore, leje – kushtet dhe kërkesat ligjore, që në vetvete janë gjithmonë duke ndryshuar. Një hile e vogël që të mban ty gjithmonë të tensionuar, gjithmonë duke prekur xhepin për të gjetur dokumentet, gjithmonë duke u zgjuar në mes të natës, i shqetësuar se mos të kanë humbur në një lokal ku pive mbrëmjen e shkuar. Me kalimin e kohës ti fillon të prekësh pasaportën në xhep në mënyrë instiktive dhe përfundon duke e bërë këtë punë kaq pa menduar dhe kaq shumë herë sa të bëhet ves. Kjo është ajo që quhet pushtet i vërtetë – kur pushteti fillon të të ndikojë anën tënde të pavetëdijshme, lëvizjet e pavullnetshme të dorës.
M’u desh të kthehesha sërish në apartament.
Ka kaq shumë kufizime të vogla, kaq shumë mënyra sesi sistemi të mbërthen nga të gjitha anët. Përballja ime e fundit me të ishte gjatë provimit të patentës. Unë nuk do arrija kurrë ta kaloja me sukses, më shpjegoi instruktori, nëse nuk paguaja një ryshfet (500 dollarë këtë muaj, po që do të rritet në 1 mijë nëse nuk nxitoj). Unë protestova dhe thashë se kisha nevojë ta kaloja provimin me të vërtetë. Nuk desha të kaloj pa testuar aftësitë. Ai më shpjegoi se policia do të më ngelë mua për aq kohë sa nuk paguaj.
Instruktori ishte mik i një miku të prindërve të mi dhe mua më thanë t’i besoja më shumë se kujtdo tjetër. Ai është i specializuar si instruktor për personat që përshkruhen si “tipa nervozë”; aktorë dhe të huaj. Unë pranova, dhashë paratë dhe ai bëri marrëveshjen përkatëse. Hamendësova se do të merrja pas kësaj patentën në një zarf. Për surprizën time instruktori më tha të shkoja te qendra e trafikut për të bërë testin njësoj si të gjithë të tjerët. Pjesa teorike e testit u bë në një zyrë të re të madhe dhe të ndriçuar mirë me kompjutera shumë të rinj. Përreth kishte rreth njëzet prej nesh, të ulur para kompjuterave për të plotësuar simulimet e skenarëve të ndryshëm të shoferllëkut. Unë supozova, me pak çlirim, se ryshfeti kishte humbur rrugës dhe i hyra punës duke përdorur logjikën për t’u dhënë përgjigje pyetjeve. Për surprizën time vetëkënaqëse, unë kisha marrë 10 nga 20, mjaftueshëm për të kaluar. Vetëm më vonë mua më shkoi në mendje që çdo kompjuter në sallë duhej të ishte manipuluar që në fillim, që t’u jepte të gjithëve 18 nga 20; çdokush në sallë kishte paguar për të marrë rezultatin e duhur.
Pastaj mbërriti testi i vërtetë, një seri manovrash përreth koneve të trafikut në një park automjetesh. Unë hipa në makinë, një model instruktori me pedale në të dyja sediljet, pranë një polici trafiku me uniformë. Ai më tha të ndizja makinën. Isha aq nervoz dhe kisha realizuar aq pak seanca, sa nuk arrija të shtypja pedalet saktë dhe vazhdimisht frenoja. Polici i trafikut buzëqeshi dhe më ndihmoi ta ndizja. “Vi duart në timon dhe bëj sikur po i jep makinës”, më tha. Bëra siç më thanë dhe ndërsa polici kontrollonte të gjitha lëvizjet e makinës nga seti i tij i pedaleve, unë eca vërdallë me një ngërdheshje të pakuptimtë. Pas një copë here fillova të imagjinoja se po i jepja makinës vetë.
Në apartament gjeta pasaportën në pantallonat e djeshme te krevati i parregulluar. E mbaj në një xhep të posaçëm të brendshëm, ku është e vështirë të vidhet. Por kjo do të thotë se pasaporta është në mënyrë të përhershme e ngjeshur në djersën e kofshës. Logoja në kopertinë po fshihet. Cepat janë përkulur. Veshja plastike mbi foto po shkëputet. Unë nxitoj sërishnë rrugë për të kapur ndonjë makinë kalimtare. Makinat shtojnë shpejtësinë para meje pasi kalojnë kthesën: Mitsubishi, Hummers, BMW, Mercedezë, që të gjithë me xhama të zinj. Ti je dikushi vetëm në rast se së paku pretendon se ke diçka për të fshehur. Njëra prej tyre ndalon. Xhami fillon të ulet dhe unë përkulem për ta parë; të gjenden vetëm pak sekonda për të vlerësuar fytyrën e shoferit. Një pijanec? Një i çmendur? Apo më keq, dikush që do të të çojë në ndonjë vend të veçuar për të të grabitur me dhunë? Nga të gjitha copat e letrave dhe formularët që ty të duhet të firmosësh për të mbijetuar këtu, çdo gjë përfundon te këto çastet e shkurtra të besimit të improvizuar dhe marrëveshjeve të atyëpëratyshme, kak dogovoritsa, në të cilat të gjithë e kuptojnë lojën, por megjithatë asgjë nuk formalizohet kurrë. .
Më çon për treqind rubla te “Sheshi i Tre Stacioneve”?
Katërqind?
Treqind e pesëdhjetë.
Unë ulem në sediljen përpara dhe përpiqem të kuptoj më mirë shoferin; është një marrëdhënie e vjetër që ti krijon brenda këtyre makinave, në njërën anë ti paguan dhe duhet të jesh në komandë; në anën tjetër kjo nuk është një taksi e vërtetë dhe shoferi mund të ndihet i fyer. Në këtë rast ai ka mjekër dhe duket tip i qetë. Ndryshon CD-të dhe është duke dëgjuar psallme. Unë i këshilloj të ketë kujdes pas një kthese ku policët pëlqejnë të ndryshojnë sinjalet nga “rrugë njëkalimëshe” në “ndalohet hyrja” brenda natës, për të kapur shoferët e hutuar dhe për t’u nxjerrë atyre ndonjë gjobë – qyteti është një vrapim me pengesa korrupsioni dhe opsionet e tua janë ose që të zemërohesh ose të luash lojën dhe vetëm ta kalosh me të mira. Trafiku është sakaq i ngjeshur – udhëtimi im është i shkurtër, por jeta është e gjatë. Një banor i Moskës e mat jetën e vet me radhët në trafik, ditë suksesi apo dështimi, të gjykuara nga sa orë kalon në trafik. Trafiku është bërë simboli i qytetit.
Mënyra e vetme për të lehtësuar qytetin mund të jetë të zhvendosësh qendrat financiare dhe të qeverisjes jashtë unazave të brendshme të qytetit. Por kjo do të thotë të dalësh nga instinktet feudale të sistemit. Kështu trafiku bëhet shprehi e luftës së ngrirë për qendrën e çdo gjëje; në njërën anë tregu i lirë do të thotë që çdokush mund të ketë një makinë, por në anën tjetë të gjitha makinat ngecin në trafik për shkak të strukturës shoqërore. Mercedezët e blinduar të zinj (gjithmonë të zinj), që kanë sirenë policie të të mëdhenjve, të pasurve dhe të fuqishmëve, janë të lirë të ecin në krah të kundërt dhe të çajnë mes bllokimit të drejtuar nga baronët e ditëve moderne, të cilët jetojnë me setin e vet të rregullit. Sirenat janë simboli i statusit në qytet, të cilat u jepen si tituj kalorësie burrokratëve më besnikë, biznesmenëve dhe regjisorëve të filmave (për një çmim të caktuar). Ndërsa ata na parakalojnë, unë dhe shoferi shfryjmë, të bashkuar në njëfarë kuptimi për një çast kundër armikut të përbashkët. Unë lëshohem dhe i them atij sesa shumë i pëlqej psalmet që ai po dëgjon. Por kur ne përfundojmë udhëtimin dhe dal nga makina, ai papritur më kap për krahu dhe më kthen që ta kem ballë për ballë me fytyrë. Dorën e ka të fortë.
“Mos u mërzit, vëlla”, më thotë ai, “ne do t’i pastrojmë rrugët nga qelbësirat, të zinjtë, myslimanët dhe paratë e tyre të pista. Rusia e Shenjtë do të ngrihet sërish”.
Qëllon që përplasesh me tipa të tillë herë pas here, Euronaziistë, Rusomëdhenj, neo-imperialistë të shenjtë, e të tillë, pak por të mbështetur në heshtje nga Kremlini, në mënyrë që të ketë një zëdhënës, përmes të cilit biseda mund të mbahet larg korrupsionit dhe të përqendrohet te zemërimi ndaj të huajve. (Kremlini nuk është i gatshëm t’i nxjerrë këto fjalë vetë.)
Unë kaloj përmes stacionit dhe drejtohem për në trenin e Shën Petersburgut, për temën time të fundit – atë mbi shërbimin e detyruar ushtarak, fillimin e madh të burrërisë ruse. Çdo prill dhe tetor ngjyrat kaki shfaqen papritur nëpër rrugë, ndërsa banda ushtarësh të rinj dalin në qytete; të hollë, në uniforma ose tepër të mëdha ose tepër të vogla, me hundë dhe veshë të skuqur, që shohin nga Maybach dhe restorantet me kurora ari. Ata sorollaten nëpër hyrjet e metrove ku ajri i ngrohtë del nga nëntoka, dridhen ndërsa pinë birrë të lirë nëpër cepat e rrugëve që dalin në bulevardet kryesore. Ata ngjiten nëpër shkallë dhe rrëzojnë dyer apartamentesh apo ndalojnë me vrik nëpër parqe. Kjo është ajo kohë e vitit kur Rusia gjendet në lojën e madhe kukafshehti; ushtarët janë nxjerrë në rrugë me urdhër për të kapur të rinjtë që po i fshihen shërbimit të detyruar ushtarak dhe për t’i rrëmbyer për në kazermë. Shërbimi ushtarak mund të jetë i detyrueshëm për të gjithë meshkujt e shëndetshëm që janë mes tetëmbëdhjetë dhe njëzet e shtatë vjeçëve, por çdokush që mund ta shmangë, e shmang atë.
Mënyra më e zakonshme është një çertifikatë mjekësore. Disa luajnë të çmendurin, duke kaluar një muaj në një spital psikiatrik. Nënat janë ato që i çojnë: “Djali im është i trazuar psikologjikisht”, thonë ato. “Më ka kërcënuar me dhunë, çohet në mes të natës dhe qan”. Doktorët natyrisht e dinë se kjo e gjitha është lojë, ndërsa ryshfeti për të qëndruar një muaj në një vend lunatikësh arrin në mijëra rubla. Ti nuk detyrohesh pas kësaj të shkosh ushtar – të çmendurve nuk u besohen armët – por kjo shoqërohet edhe me një certifikatë sëmundjeje mendore, që të bashkëngjitet për pjesën e mbetur të jetës. Zgjidhjet e tjera mjekësore janë më afatshkurtra; një javë në spital me një dorë apo kurriz që supozohet se është lënduar. Kjo sëmundje duhet të të prekë çdo vit dhe për vit spitalet mbushen me të rinj të shëndetshëm, që simulojnë sëmundje për t’i shpëtuar ushtrisë. Por rruga mjekësore nga ana tjetër kërkon shumë muaj përgatitje; duhet të gjesh mjekun e duhur, sëmundjen e duhur – për shkak se sëmundjet mund të të gjejnë të papërgatitur në çdo kohë. Ti paraqitesh te një qendër ushtarake me një kartë të vogël regjistrimi, për të cilën nëna jote është përpjekur për muaj me radhë për ta siguruar, por aty të thonë se këtë vit, të kesh këmbë të sheshta apo të mos shohësh mirë nga afër nuk mjaftojnë më për t’i shpëtuar ushtrisë sipas rregullave të këtij viti. Nëse shkon në universitet, ti e shmang shërbimin ushtarak (ose më saktë e plotëson atë me stërvitje false në fakultet) deri sa diplomohesh. Dhe për të rinjtë e Rusisë nuk ka stimul më të madh për studimet universitare se sa kjo, ndërsa meshkujt rusë ndërmarrin studime të pafundme të nivelit master deri sa kapërcejnë moshën për të shkuar ushtar. Po nëse nuk je mjaftueshëm i aftë për të arritur në universitet? Atëhere të duhet të paguash ryshfet për t’u regjistruar në një kot; ka disa dhjetëra univeristete të reja, që janë hapur pjesërisht për të shërbyer ata që duan të shmangin ushtrinë.