Nobelist
U zgjova i mbytur në djersë. Nga dyshemeja e shtruar me tulla të kuqe, të sapolagura ngrihej një avull i nxehtë. Një flutur me krahë të përhimët, e trullosur, vinte vërdallë llambës me dritë të verdhëreme. U hodha nga hamaka* dhe përshkova lokalin zbathur, duke bërë kujdes të mos shkelja ndonjë akrep që kishte dalë nga vrima e vet për t’u freskuar. U afrova te dritarja e vogël dhe thitha ajrin e fushës. Dëgjohej frymëmarrja e natës, e madhe sa s’bëhet dhe femërore. U ktheva në qendër të lokalit, zbraza ujët e kanës në legenin prej bakri dhe laga peshqirin. Fërkova trupin me të, ndërsa këmbët me leckën e lagur të dyshemesë. U fshiva pak dhe, pasi u sigurova se nuk qe fshehur ndonjë kandërr midis palave të rrobave të mia, u vesha dhe u mbatha. Zbrita shkallët e lyera me të gjelbër. Te dera e tavernës u përplasa me pronarin, i verbër nga një sy dhe i heshtur. I ulur në një karrige xunkthi, tymoste cigare me syrin e vetëm gjysmë të mbyllur. Me zërin e ngjirur më pyeti:
– Ku shkon, zotëri?
– Po bëj një xhiro. Është shumë vapë.
– Hëm, çdo gjë tani është e mbyllur. Nuk ka ndriçim askund. Më mirë rri këtu.
Ngrita supet, pëshpërita “tani kthehem” dhe u futa të errësirë. Në fillim nuk shikoja dot asgjë. Ashtu, verbazi, eca nëpër rrugën e kalldrëmtë. Ndeza një cigare. Papritur doli hëna nga një re e zezë dhe ndriçoi një mur të bardhë, të shembur aty-këtu. U ndala, i verbuar përballë gjithë asaj bardhësie. Fryti pak erë. Thitha aromën e tamarindave. Fërfëllinte nata plot gjethe dhe insekte. Nëpër barërat e gjatë gëlonin bulkthat. Ngrita fytyrën: edhe lart në qiell fushonin yjet. Mendova se universi qenkësh një sistem e pafund sinjalesh, një komunikim midis qeniesh të pakufishme. Veprimet e mia, kënga e bulkthit, përpëlitja e yjeve, nuk qenë veç pauza dhe rrokje, fraza të shpërndara të atij dialogu. Vallë cila do të ishte ajo fjalë për të cilën unë isha vetëm një rrokje? Kush e thotë atë fjalë dhe kujt ia thotë? E vërvita cigaren drejt stolit. Duke rënë, përshkoi një hark të ndritshëm duke lëshuar xixa të vogla, si një kometë në miniaturë.
Eca gjatë, ngadalë. Ndihesha i lirë dhe sigurisht, midis buzëve, në ato çaste më dilnin fjalë plot lumturi. Nata ishte një kopsht me sy. Me të kapërcyer rrugën, ndjeva se dikush po dilte nga një portë. U ktheva, po nuk arrita të dalloj gjë. Shpejtova hapat. Për disa çaste dëgjova zhurmën e hapave mbi gurët e nxehtë të kalldrëmit. Nuk desha të kthehem për të parë, edhe pse e ndieja që hija e dikujt po më afrohej gjithnjë e më shumë. Tentova të vrapoj. Nuk munda. U ndala në vend, menjëherë. Përpara se të mbrohesha, ndjeva majën e një thike në shpatull dhe një zë të ëmbël që më tha:
– Mos lëvizni, zotëri, ndryshe jeni i mbaruar.
Pa e kthyer fytyrën e pyeta:
– Çfarë do?
– Sytë tuaj, zotëri – u përgjigj me një zë të butë, gati me trishtim.
– Sytë e mi? Për çfarë i do sytë e mi? Shiko, kam ca para me vete. Nuk janë shumë, por diçka janë. Do t’i jap të gjitha, po më le të qetë. Mos më vrit.
– Mos kini frikë, zotëri. Nuk do t’ju vras. Vetëm do t’ju nxjerr sytë.
– Po, pse i do sytë e mi?
– Është një teke e të dashurës time. Do një grusht me sy të kaltër dhe këtu pak njerëz ka me sy të tillë.
– Po sytë e mi nuk të shërbejnë. Ata nuk janë të kaltër, janë të verdhë.
– Oh, zotëri, mos u mundoni të më gënjeni. E di mirë se janë të kaltër.
– Po si mund t’i nxirren kështu sytë një kristiani?!Do të të jap diçka tjetër.
– Hajde tani, lëri nazet, – më tha me ashpërsi. – Kthehu këtej.
U ktheva. Ishte i vogël dhe i brishtë. Një sombrero me gjethe palme i mbulonte gjysmën e fytyrës. Në dorën e djathtë mbante një kamë për prerje degësh, e cila shkëlqente nën dritën e hënës.
– Ndriçoje fytyrën!
Ndeza shkrepësen dhe e drejtova nga fytyra ime. Drita e flakës m’i vrau sytë dhe i mbylla ata përgjysmë. Ai zgjat dorën dhe m’i hapi kapakët e syve me forcë. Nuk mundi t’i shikoja mirë. U ngrit në majë të këmbëve dhe më këqyri me kujdes.
Flaka po më digjte gishtat. E hodha. Për një çast qëndroi në heshtje.
– A u binde tani? Nuk i kam të kaltër.
– Ah, sa dinak qenke, zotrote! – u përgjigj. – Pa të shohim, ndize prapë shkrepësen!
Ndeza një fije tjetër dhe e afrova te sytë e mi. Duke më kapur për mënge, më urdhëroi:
– Ulu në gjunjë!
Rashë në gjunjë. Më kapi për floku me njërën dorë dhe ma ktheu kokën mbrapa. Pastaj, i tendosur dhe tërë kureshtje, u përkul mbi fytyrën time, ndërkohë e uli ngadalë kamën derisa më preku kapakun e syrit. Mbylla sytë.
– Hapi sytë! – më urdhëroi.
I hapa sytë. Flaka e shkrepëse më dogji qerpikët. Papritur, më lëshoi.
– Vërtet nuk qenkan të kaltër, zotëri. Më falni.
Dhe u zhduk.
U mbështeta te muri, me kokën midis duarve. Pastaj u ngrita. Me mundim, aty bjer e aty ngrihu, vrapova, për gati një orë, nëpër fshatin e shkretë. Kur mbërrita në qendër, pashë të zotin e lokalit, ende ulur përballë derës.
Hyra brenda, pa thënë asgjë.
Të nesërmen ika nga ai fshat.
OCTAVIO PAZ PËR JORGE LUIS BORGES
Jeta:
Qysh kur lindim përherë presim vdekjen dhe përherë vdekja na zë në befasi. Ajo, e pritura e përhershme, përherë është e beftë dhe përherë e pamerituar. Nuk ka aspak rëndësi që Borhesi ka vdekur 86 vjeç: nuk ishte aq i madh sa për të vdekur. Askush nuk është për të vdekur, çfarëdo moshe që të ketë. Mund të përdorim frazën e filozofit dhe të themi se të gjithë – fëmija dhe plaku, adoleshenti dhe burri i pjekur – jemi fruta të këputura para kohe. Borhesi jetoi pak më shumë se dy shkrimtarët e tjerë argjentinas të dashur, Hulio Kortasari (Julio Cortázar) dhe Hose Bianko (José Bianco), por vitet që mbijetoi nuk më ngushëllojnë për mungesën e tij përfundimtare. Sot, Borhesi është po ai që ishte para se unë ta njihja: një libër, një vepër. Kjo vepër është dhuruese jete. Tema e saj është unikale: koha dhe ato zbulime të kohës, të cilat i quajmë përjetësi. Parajsa dhe ndëshkime, vizione që janë më reale se realiteti. Tregimet, poezitë dhe esetë e Borhesit, përmes varianteve të mrekullueshme, përherë na eksplorojnë këtë temë unike: njeriu i humbur në labirintin e kohës, njeriu që vdirret, me t’u parë në pasqyrën e përjetësisë pa tipare, parajsa mizore e të pavdekshmëve që kanë mundur vdekjen, por jo kohën, as pleqërinë…
Paradokse:
Një temë që përfundon në paradokse, po njëherazi edhe në realitete të pamohueshme: realiteti i Borhesit, poetit metafizik, dhe realiteti i veprës së tij. Në një kontinent të dhunshëm dhe aktiv, plot pasione të errëta, Borhesi është një mrekulli dhe njëherazi një qortim. Nuk e pushtoi kohën, por na dha transparencën dhe na bëri të shohim se nuk jemi veçse konfiguracione kohe. Prandaj, vepra e tij na jep jetë.
Në shqip: Bajram Karabolli
Lexo më Shumë: