3 Prill, 2023

René Descartes (1596-1650) zakonisht konsiderohet themelues i filozofisë moderne dhe mendoj se kjo është e drejtë. Ai është njeriu i parë me kapacitet të lartë filozofik, këndvështrimet e të cilit kanë ndryshuar thellësisht fizikën dhe astronominë. Megjithëse është e vërtetë që ai vijon përgjithësisht skolastikën e paraardhësve, ai nuk pranon themelet e hedhura prej tyre por përpiqet të ngrejë një ndërtesë filozofike de novo. Kjo nuk ka ndodhur që nga koha e Aristotelit dhe është shenjë e një vetëbesimi të ri që rrodhi nga progresi i shkencës. Ka diçka të freskët në punën e tij që nuk gjendet në asnjë nga filozofët e rëndësishëm para tij, që nga koha e Platonit. Të gjithë filozofët ndërmjet Platonit dhe Descartes-it ishin mësues, me superioritetin profesional që i përket kësaj prirjeje.

Descartes shkruan, jo si mësues, por si zbulues dhe eksplorues, me ankth për të komunikuar çfarë gjen. Stili i tij është i lehtë dhe jo pedant, i drejtohet njeriut të mençur të botës më shumë se sa nxënësit. Për më shumë, ai ka një stil të shkëlqyer dhe të jashtëzakonshëm. Është shumë me fat për filozofinë moderne që pionieri i saj pati prirje kaq të admiruar letrare. Pasardhësit e tij, si në Kontinent ashtu edhe në Angli, deri te Kanti, ruajtën karakterin e tij joprofesional dhe shumë prej tyre mbajtën diçka nga cilësitë e tij stilistike.

Bertrand Russell, A History of Western Philosophy (1945), Book Three. Modern Philosophy, Ch, IX: Descartes, p. 913

Mbi Descartes-in

René Descartes (31 mars 1596 – 11 shkurt 1650) ishte një filozof francez me shumë ndikim, matematicien dhe shkrimtar, i cili kaloi shumicën e jetës së vet në republikën e Holandës. Ai njihet për argumentet e tij të forta për dualizmin në substancë, ku mendja dhe trupi konsiderohet se kanë esenca të ndryshme, njëri me karakteristikën e të menduarit, tjetri me zgjatimin hapsinor. Ai është cilësuar “Babai i filozofisë moderne” dhe “Babai i matematikës moderne”. Shumë nga filozofia e mëvonë perëndimore është shkruar në përgjigje të shkrimeve të tij, të cilat vijojnë të studiohen nga afër edhe sot.

Në veçanti, Meditime mbi Filozofinë e Parë është vepra që vijon të jetë libër standard në shumicën e departamenteve të filozofisë. Descartes ndoshta njihet më shumë për deklaratën e tij filozofike “Cogito ergo sum” (frëngjisht: Je pens, donc je sues; Unë mendoj, për rrjedhojë jam), e cila gjendet në pjesën e katërt të Diskursit mbi metodën (1637).

Deklarata e Descartes u bë elementi themelor në filozofinë perëndimore dhe besohet se ofron një bazë kaq të sigurtë për njohurinë përballë dyshimit radikal (dyshimit Kartezian). Dyshimi Kartezian është një proces sistematik i të qenit skeptik apo të dyshuarit të së vërtetës së besimit të dikujt, gjë që është bërë metoda karakteristike e filozofisë perëndimore. Përveç kësaj, metoda e Descartes-it ka qenë themeli i metodës shkencore moderne.

Filozofi amerikan John Searle ka thënë: “Descartes-i mund të ketë shumë gabime, por ai ka të drejtë për këtë: ti nuk mund të vësh në dyshim ekzistencën e ndërgjegjes tënde. Ky është tipari i parë i ndërgjegjes, është real dhe i pathyeshëm. Ti nuk mund të shpëtosh prej saj duke demonstruar se është një iluzion në të njëjtën mënyrë se si mund të trajtosh iluzionet e tjera standarde.”

Descartes mbi kafshët

Descartes deklaron se kafshët nuk kanë arsye apo inteligjencë. Ai argumenton se kafshët nuk kanë mungesë të të ndjerit apo të të perceptuarit, por këto mund të shpjegohen në mënyrë mekanike. Ndërsa njerëzit kanë shpirt, apo mendje dhe janë në gjendje të vuajnë dhimbje dhe ankth, kafshët, për shkak se nuk kanë shpirt, nuk mund të ndjejnë dhimbje apo ankth. Nëse kafshët tregojnë shenja stresi, kjo është si pasojë e nevojës për të mbrojtur trupin nga lëndimi, por gjendja e brendshme e nevojshme për të vuajtur mungon te to. Megjithëse pikëpamjet e Descartes-it në këtë çështje nuk pranoheshin në mënyrë universale, ato u bënë shumë të njohura në Evropë dhe në Amerikën e Veriut, duke i lejuar njerëzit të keqtrajtonin kafshët pa ndëshkim.

Këndvështrimi i Descartes mbi kafshët si të ndara nga njerëzimi dhe thjeshtë makineri, vijoi të shkaktojë keqtrajtim të kafshëve dhe u bë ligj dhe normë shoqërore deri në mes të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Publikimet e Charles Darwin me kalimin e kohës gërryen këtë këndvështrim mohues mbi kafshët. Darwin argumentoi për vijueshmëri mes njerëzve dhe spevieve të tjera dhe kjo hapi mundësinë që kafshët të kishin cilësi të njëjta për të vuajtur. Darwin-i besonte jo vetëm që njerëzit kishin lidhje të drejtpërdrejtë me kafshët e tjera, por edhe kafshët kishin jetë shoqërore, mendore dhe morale. Më vonë, te Ngritja e njeriut (1971), ai shkroi: “Nuk ka ndryshim themelor mes njeriut dhe mamalëve më të lartë në cilësitë e tyre mendore.”

Sot, filozofët modernë dhe intelektualët, të tillë si Peter Singer, kanë argumentuar se kafshët kanë aftësinë për të ndjerë dhimbje dhe se mirëqenia e tyre ia vlen të merret parasysh. Ka shumë pararendës filozofikë të kësaj vije mendimi. Jeremy Bentham, themelues i utilitarizmit, në mënyrë të famshme shkroi te libri i tij Hyrje në Parimet e Moralit dhe të Ligjit (1789):

“Pyetja nuk është nëse ata mund të arsyetojnë apo të flasin. Por është: a mund të vuajnë?”

Duhet të vihet re se shumë tradita fetare, veçanërisht ato me origjinë nga India, kanë promovuar mirëqenien e kafshëve si një koncept i rëndësishëm dhe themelor, deri në pikën e promovimit të veganizmit. Shembuj të tillë përfshijnë Budizmin, Jainizmin dhe disa forma të Hinduizmit.

Në shekullin e njëzet e një shumë vende kanë njohur formalisht të ndjerit e kafshëve dhe vuajtjen e kafshëve dhe kanë miratuar ligje kundër mizorisë ndaj tyre.

{"email":"Email address invalid","url":"Website address invalid","required":"Required field missing"}
>