Nji studim analitik, Mustafa Kruja

Titulli: Nji studim analitik, gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja Moderne
Origjinali: Nji studim analitik, gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja Moderne
Gjinia: Gjuhësi
Autori: Mustafa Kruja
Shtëpia botuese: Çabej
Viti: 2007
Fq. 288
Pesha: 0.331 kg
ISBN: 978-99927-33-90-5

Mbi librin

Për Mustafa Krujën objekti dhe metoda e punës u diktuan drejpërdrejt nga gjendja konkrete e gjuhës shqipe dhe nga kultura e saj shkrimore. Për shqipen kish rëndësi jetike të rindërtohej zinxhiri i saj evolutiv; marrja në konsideratë e këtij zinxhiri nga politikat gjuhësore kishte me qenë pikërisht ajo procedurë pune që mundej t'i garantonte Shqipes Moderne edhe thellësinë historike.

Parë në këtë dritë, studimi analitik i Krujës paraqitet si një përpjekje e madhe dhe e vështirë për të argjinuar nga njëra anë primitivizmin e shqipes dhe nga ana tjetër shmangien e tjetërsimit të saj në kohën kur ajo po bëhej gjuhë shteti. Marrja e funksionit "zyrtar" don të thotë se gjuha shndërrohet edhe në mjet shkollimi, pra merr një përdorim masiv të ri.

Si e tillë, ajo nuk mund të jetë më sauvage; gjuha rregullarizohet. Por nëse rregullarizimi (normimi) nuk i ruan lidhjet organike me zhvillimin historik të krejt lëndës gjuhësore, ky normim i largon njerëzit nga trashëgimia e tyre kulturore; pra e varfëron bashkësinë në identitetin kulturor dhe historik të saj. Ruajtja e gjuhës shqipe nga këto pasoja qe dhe njëri ndër misionet e vështira që mori përsipër Kruja.

Në vitin 1955 Mustafa Kruja, shkruante në emigrim "Nji studim analitik, Ç'na mëson Frangu i Bardhë me Fjalorin e vet", ku siç thotë që në krye autori "kënduesi s'ka për të gjetun vetëm nji listë alfabetike të thatë të fjalëvet shqipe të Frangut të Bardhë (kund nja 2500), por diçka edhe mâ tepër, qi kam shpresë se mund t'i sjellë nji dobi praktike studimit të gjuhës s'onë përgjithsisht".

Botohet si vepër postum pas gjysmë shekulli nën kujdesin e Ledi Shamku – Shkrelit. Lënda i ra në dorë gjuhëtares nga trashëgimtarë të Krujës, më saktë nga Bashkim Merlika, i cili kish përgatitur dosjen me materialet të tjera shoqëruese dhe në bazë të tyre Shkreli, nëpërmjet kolanës "Excipere" të Botimeve Çabej, na e paraqet me titullin "Gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja Moderne" dhe pajisur me një studim hyrës të sajin.

Vepra ka në fokus të parën vepër gjuhësore në shqip "Dictionarium" i Frang Bardhit (1635), dhe Kruja shënon që bëhet fjalë për "nji studim krahashimtar ndërmjet gjuhës së Bardhit e shqipes qi flitet e shkruhet sod nga pikpamja gramatikore". Bashkë me këtë vepër dhe deri para saj, në vitet '30 – '40, ai kishte sjellë ndërkohë edhe një risi metodike në shkencat tona filologjiko – gjuhësore, thelbi teorik i së cilës ka qenë sipas Shkrelit "sinkron me atë të bashkëkohësve të vet në Europë e Shtetet e Bashkuara - Fishman, Martinet, Benveniste, Bartoli, Migliorini etj.

Përtej interesit të mirëfilltë shkencor ndër etimologë dhe historianë të gjuhës që pret të ngjallë botimi për herë të parë, "Nji studim analitik, Gjuha e Frang Bardhit dhe Shqipja Moderne", i shërben kujtdo që do të dijë më shumë rreth gjuhës shqipe.

Mbi autorin

Mustafa Kruja lindi në Krujë më 15 mars 1887, ku ndoqi edhe shkollën fillore. Më pas vijoi në gjimnazin e Janinës. Përfundoi studimet për shkenca politike në Universitetin "Mylkije" të Stambollit më 1910. Qe pjesmarrës në Kuvendin e Vlorës dhe njëri prej nënshkruesve të Aktit të Pavarësisë. Prefekt në Vlorë, sekretar i parë i qeverisë së Ismail Qemalit dhe inspektor arsimi në Elbasan.

Më 1914 përkrahu Vidin e një vit më pas u arrestuar nga Esad Toptani dhe u burgos në Itali. Pas lirimit në 1917, punoi në Romë si kryredaktor i gazetës "Kuvendi" deri në mbajtjen e Kuvendit të Durrësit ku u emërua Ministër i Postë – Telegrafit deri më 1919. Deputet në vitet 1921 – 1922, u largua më pas në Jugosllavi si organizator i kryengritjes së marsit 1922. Erdhi në atdhe në qershor 1924 dhe u emërua nga Fan Noli prefekt në Shkodër.

Me riardhjen e Zogut emigroi në Zarë të Dalmacisë ku iu kushtua fort studimeve gjuhësore. Pas pushtimit u rikthye në vend si një nga 4 senatorët e Mbretërisë Italiane. Kryeministër dhe Ministër i Punëve të Brendshme më 1941 dhe Ministër i Drejtësisë më 1942.

Gjatë kësaj kohe themeloi Institutin e Studimeve Shqiptare duke e shndërruar atë në pol të rëndësishëm të studimeve albanologjike. Në tetor 1944 u largua drejt Vjenës dhe e kaloi në mërgim pjesën e mbetur të jetës (Austri, Itali, Egjipt, Francë, SHBA) duke iu përkushtuar memuaristikës dhe studimit të gjuhës shqipe. Vdiq më 27 dhjetor 1958 në Nagara Falls (SHBA).