Haxhi Murati, Lev Tolstoj

Titulli: Haxhi Murati
Origjinali: Хаджи-Мурат
Gjinia: Roman
Autori: Lev Tolstoj
Shqipëroi:Afrim Koçi
Shtëpia botuese: Onufri
Viti: 2016
Fq. 176
Pesha: 0.246 kg.
ISBN: 978-9928-186-65-2

Mbi librin

Në vitin 1852, Haxhi Murati, një nga prijësit më të paepur të maleve, është tmerri i ushtrisë ruse. Rusët u kënaqën kur më në fund ai u dorëzua. Apo pa dashur kishin futur në gjirin e tyre një agjent të dyfishtë?

Me portretet sarkastike që përshkruan – nga Haxhi Murati enigmatik deri te cari i shëndoshë dhe despotik – historia e shkruar nga Tolstoi është një koment i mprehtë dhe i arrirë mbi natyrën e marrëdhënieve politike dhe shteteve në luftë.

Lev Tolstoi (1828 – 1910) është një nga shkrimtarët më të mëdhenj botërorë. Shumë i njohur për romanet e tij epike të shkëlqyera nga ana letrare si "Lufta dhe Paqja" dhe "Ana Karenina", ai trajton në veprat e tij probleme të shoqërisë, politikës dhe traditës ruse.

Koment nga Ismail Kadare

Romani "Haxhi Murati", një nga perlat më të bukura të Leon Tolstojit, ka mbetur romani më i panjohur i tij. Për një kohë të gjatë paradoksi mbeti i pashpjeguar. U desh të shpërthente lufta e egër midis Rusisë dhe Çeçenisë që vëmendja botërore të binte më në fund, mbi perlën e mbuluar nga pluhuri.

"Haxhi Murati" tregon pikërisht një luftë midis rusëve dhe çeçenëve. Një luftë të ndodhur 150 vjet më parë. Zanafillën e një krimi që ende vazhdon. Lev Tolstoji kishte marrë pjesë në luftën e Kaukazit. Gjysmë shekulli më pas, në pleqëri të thellë, në kohën kur çdo shkrimtar synon të shkruajë diçka testamentare, Tolstoji i madh shkroi romanin e fundit të tij, "Haxhi Muratin".

Ishte më shumë se një testament. Ishte testament e profeci bashkë. E ishte sidomos një thirrje që i bëhej ndërgjegjes së ardhme ruse. Vepra mbeti e pabotuar. E vetmja vepër e patriarkut të letrave që u censurua. Rusia cariste, ndonëse kishte hyrë në shekullin e njëzetë, i trembej romanit, që i kujtonte një krim të saj.

Habia më e madhe është se, edhe kur vepra u botua më pas, Rusia sovjetike, ajo që nuk linte rast pa denoncuar perandorinë cariste, për "Haxhi Muratin" mbajti pothuajse të njëjtën heshtje. Kjo tregon se diçka nga perandoria e carëve, nga pjesa më e keqe e saj, vazhdonte të jetonte, e fshehur tashmë nën petkun e komunizmit.

Shefi i kësaj Rusie të re, Stalini, njëlloj si cari i shpërnguli e i shtypi çeçenet gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pas përmbysjes së komunizmit, një Rusi e tretë tashmë, Rusia demokratike, ajo që, me të drejtë, dënonte krimet staliniane, për romanin e Tolstojit, tregoi të njëjtën ftohtësi. Shkaku i ftohtësisë u kuptua kur kjo Rusi e fundit iu sul çeçeneve njëlloj si cari, njëlloj si Stalini.

Një roman kaloi kështu, padashur, në tri epoka, për arsyen e thjeshtë e monumentale ishte sipëran mbi të trija. Tolstoji i madh, me kryeveprën e tij të fundit, vuri në provë të rëndë ndërgjegjen ruse. Për fat të keq, shumica e shkrimtarëve dhe intelektualëve rusë, madje edhe ata, që kishin bërë për flamur liberalizmin dhe të drejtën e njeriut, si Aleksandër Solzhenicini, nuk i qëndruan dot kësaj prove.

Provës nuk po i qëndrojnë dot as disa nga vendet demokratike, të cilët, për interesa të çastit kanë mbyllur sytë përpara tragjedisë së një populli që po shfaroset. Sfida e Tolstojit vjen e merr kështu përmasa planetare.

Koment nga Colm Tóibín

Në veprën e tij, "Haxhi Murati", Tolstoi pasqyron takimin e jashtëzakonshëm midis dy kulturave të polarizuara – oborrin e zgjedhur, të evropianizuar të carit rus dhe prijësit të ashpër mysliman të kodrave çeçene.

Ky trill i shkëlqyer, kumbues nga këndvështrimi kulturor është shkruar rreth viteve të fundit të jetës së Tolstoit, por konflikti që ai përshkruante ka një përqasje të qartë, ironike me çështjet aktuale.